De lokale context in jouw gemeente is bepalend voor het proces dat je volgt bij het opstellen van het uitvoeringsplan. Onderstaande vragen kunnen je helpen in een verkenning, voordat je een diepgaandere analyse van je gemeente, kern, wijk, buurt, of straat uitvoert.
Van wie komt het initiatief?
Dit kan consequenties hebben voor je projectplan, de rolverdeling binnen je proces en de inrichting van de gemeentelijke organisatie. Indien je als gemeente zelf het initiatief neemt, is het ook aan jou om andere partijen mee te nemen en te overtuigen. Indien het initiatief om de wijk of buurt aardgasvrij te maken komt van een bewonersinitiatief, woningcorporatie of een bedrijf, kan je rol als gemeente kleiner zijn en bijvoorbeeld faciliterend van aard. Wel houd je als gemeente altijd de regierol. Vanuit deze rol zorgt de gemeente voor samenhang op het gebied van:
-
- Waarden en belangen; gemeenten zorgen voor balans tussen de wensen van betrokkenen en bewaken publieke waarden en belangen.
- Tempo; gemeenten zijn verantwoordelijk voor een realistisch tijdspad tot 2050.
- Het energiesysteem; de keuzes die de gemeente maakt dragen bij aan een betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam energiesysteem.
- De investeringsagenda’s van partijen in de warmteketen; deze trajecten samenbrengen en onderling afstemmen is nodig om tempo te houden en desinvesteringen te voorkomen.
- De lokale situatie; de gemeente laat de warmtetransitie aansluiten op andere ontwikkelingen en opgaven in de wijk of buurt in een integrale benadering.
Samenhang met andere opgaven?
De aardgasvrij-opgave kan een aanjager zijn voor een bredere transformatie en verbetering van de leefomgeving. Ook kan het onderdeel zijn van een grotere transformatie. Denk hierbij aan grootschalige renovatie, klimaatadaptatie, vergroening van de buurt of sociaaleconomische versterking van de wijk. In het laatste geval kan het verstandig zijn om het uitvoeringsplan onderdeel te laten zijn van een breder proces. Het verbreden van het doel kan het draagvlak voor het uitvoeringsplan vergroten. Hier vind je meer informatie over het verbinden van opgaven.
Collectief of individueel?
In wijken met beoogde collectieve technische oplossingen, zoals een warmtenet, wordt vaak een ander proces met andere aandachtspunten gevolgd om tot een uitvoeringsplan te komen dan in wijken met beoogde individuele technische oplossingen (zoals een warmtepomp en isolatie). Deze aandachtspunten staan in onderstaande tabel. In het stappenplan wordt dieper ingegaan op deze elementen per fase in het proces. Hierbij past de kanttekening dat collectieve oplossingen ook individuele elementen hebben (zoals isolatie van het gebouw) en dat individuele oplossingen ook collectieve elementen kunnen hebben (bijvoorbeeld collectieve inkoop). Ook is het mogelijk dat er in één wijk zowel collectieve als individuele aardgasvrije oplossingen naast elkaar bestaan.
|
|
Collectieve oplossingen
Warmtenet (restwarmte, geo- en aquathermie)
|
Individuele oplossingen
All-electric, hybride of isoleren
|
|
Bestuurlijk en juridisch
|
- Relatief lange voorbereiding en korte doorlooptijd uitvoering.
- Aanwijzen warmtekavels. (Zie Wetsvoorstel Wet collectieve warmtevoorzieningen.)
- Financiële risico’s bij participatie in publiek of publiek-privaat warmtebedrijf.
- Vergunningverlening en zakelijk recht voor warmteleidingen en nieuwe warmtebronnen.
- Rol gemeente gedurende het proces om te komen tot een uitvoeringsplan en als deelnemer in het warmtebedrijf.
|
- Beperkte bestuurlijke en juridische vraagstukken, zeker bij hybride en isoleren.
- Bepalen ambitieniveau: aardgasvrij of geleidelijke reductie (met hybride oplossingen en isolatie).
- Bepalen of en wanneer het aardgas in de wijk wordt verwijderd (WGIW).
- Voor het efficiënt aanpassen van elektriciteitsnetten kan een collectieve aanpak voor individuele oplossingen de voorkeur hebben.
- Rol gemeente bij informatieoverdracht, stimuleren, ontzorgen en verleiden. Bijvoorbeeld inzet energieadviseurs, vraagbundeling of faciliteren collectieve inkoop.
|
|
Ruimtelijke inpassing
|
- Is er voldoende ruimte in de ondergrond en bovengrond (bijvoorbeeld voor bron, warmte-overdrachtsstation, collectieve warmtepomp)?
- Koppelen aan investeringen in overige infrastructuur.
|
- Relatief weinig vragen rondom ruimtelijke inpassing openbare ruimte.
- Wel inzicht in benodigde netverzwaringen is nodig.
- Dit heeft impact in zowel ondergrond (verzwaren en bijplaatsen van kabels) als ook bovengrond (bijplaatsen van extra middenspanningsruimtes). Tijdig inventariseren met netbeheerder is dus belangrijk. Zie ook: netimpact van warmtealternatieven.
|
|
Communicatie en participatie
|
- Zie voor algemene aandachtspunten met betrekking tot participatie en communicatie de participatieroute.
- Relatief korte doorlooptijd van de realisatiewerkzaamheden vraagt om zorgvuldige planning, minder ruimte om aan te sluiten bij natuurlijke investeringsmomenten.
- Vrijwel iedereen moet meedoen aan een collectieve oplossing. Dit vraagt om veel investering in het meenemen en overtuigen van alle bewoners en overige gebouweigenaren (bijv. bedrijven, zorginstellingen, maatschappelijk vastgoed etc..
- Zorgvuldige afstemming met alle stakeholders met betrekking tot de planning en het nemen van de besluiten op zowel strategisch, tactisch en operationeel niveau is nodig.
|
- Zie voor algemene aandachtspunten met betrekking tot participatie en communicatie de participatieroute.
- Duidelijk communiceren wat de voor deze wijk aangewezen technische oplossing is en wanneer (en of) het gasnet wordt verwijderd.
- Indien keuze voor All-electric of hybride aan de gebouweigenaar is, dan duidelijk maken in welke situatie wat geschikt is.
- Indien gekozen wordt voor een wijkgerichte all-electric aanpak kunnen afspraken gemaakt worden met bijv. leveranciers voor collectieve inkoopacties of met uitvoerders voor een collectieve aanpak in de uitvoering.
- Stapsgewijze aanpak betekent dat in de participatie-aanpak meer nadruk kan komen te liggen bij de voorlopers in de wijk (early adopters). Mensen die (nog) niet mee willen doen vormen geen directe belemmering voor de uitvoering van het plan.
|
|
Techniek
|
- In de woning en overige gebouwen: Vaststellen en realiseren van het benodigde isolatieniveau en afgiftesysteem in de woningen en de overige gebouwen, horend bij het gekozen temperatuurniveau van het warmtenet.
- In de wijk: uitwerking benodigde techniek voor het collectieve warmtesysteem inclusief benodigde ruimte.
- Mogelijke verzwaring elektriciteitsnetwerk door toename elektrisch koken, en afhankelijk van de temperatuur en bron toename van elektrische boilers en energieopwekking.
- Denk hierbij ook aan bedrijven die aardgas als procesenergie gebruiken.
- Geschiktheid van de bestaande energie-infrastructuur en inzicht in benodigde aanpassingen is randvoorwaardelijk voor de planning.
|
- Isolatie-opgave bij bestaande bouw, afhankelijk van het gebouwtype en gekozen warmteoplossing (all-electric of hybride)
- Bij uitvoering tijdig zicht krijgen op inpandige situatie.
- Samenwerking met lokale- en regionale marktpartijen of consortia.
- Mogelijke verzwaring elektriciteitsnetwerk door toename all-electric of hybride warmtepomp, laadinfrastructuur en toename zonnepanelen, zonneboilers of elektrisch koken.
- Denk hierbij ook aan bedrijven die aardgas als procesenergie gebruiken.
- Geschiktheid van de bestaande energie-infrastructuur en inzicht in benodigde aanpassingen is randvoorwaardelijk voor de planning
|
|
Financiering
|
- Contracteren warmteleverancier (onder huidige Warmtewet).
- Kostenverdeling beheerder infrastructuur – warmteleverancier – afnemers.
- Welke financiële risico’s wil de gemeente lopen, bijv. bij de overweging om te participeren in een warmtebedrijf?) Welke kennis wil de gemeente in huis halen om (financiële) risico’s tijdig te signaleren?
|
- Kosten met name bij gebouweigenaar; welke financieringsmogelijkheden bieden gemeenten aan of kan naar worden doorverwezen? Subsidies?
- Stimuleren collectieve inkoop (van zowel warmtepompen als isolatie) of vrijlaten aan markt?
- Aanbod is versnipperd over groot aantal marktpartijen, oplossingen sluiten niet altijd op elkaar aan. Ligt het afstemmingsrisico bij gemeente, eigenaar of marktpartij?
- Kosten energie-infrastructuur (transformatorstations, kabels & leidingen)
|
Regierol gemeente?
Gemeenten hebben vanuit het Klimaatakkoord de regierol om de gebouwde omgeving aardgasvrij te maken. Regie is maatwerk en komt tot stand in samenwerking met andere partijen. Welke aanpak effectief is, hangt af van de betrokken partners, de wijk of buurt, haar bewoners en overige gebouweigenaren en de techniek. De behoeften veranderen ook gedurende het proces dus het is belangrijk om tussentijds de aanpak en gemaakte afspraken te evalueren. De manier waarop de gemeente invulling geeft aan haar regierol is uiteindelijk bepalend voor de aanpak. Ook kan de gemeente bepaalde kaders en randvoorwaarden meegeven die van invloed kunnen zijn op het proces en de uitkomsten daarvan. Daarnaast heb je als gemeente een voorbeeldrol, bijvoorbeeld met het verduurzamen van het eigen maatschappelijk vastgoed.