Een plattelandsgemeente bestaat vaak uit meerdere dorpskernen met daartussen landelijk gebied. Zo’n kern is veelal een geïsoleerde eenheid met een mix van bijvoorbeeld nieuwbouwwoningen en oudere woningvoorraad, kerk(en), scholen, monumenten en boerderijen. Dat betekent dat er gekeken moet worden naar meerdere, kleinschalige systeemoplossingen. Daarbij geeft beschermd vastgoed zoals een monument extra juridische belemmeringen bij plaatsing van bijvoorbeeld zonnepanelen of buitenunits voor een warmtepomp.

In de plattelandsgemeenten liggen de gebouwen vaak verder uit elkaar. Grootschalige warmtenetten zijn daar geen optie, omdat de levering van warmte dan niet zeker is. Aanbieders van warmte op het platteland zijn bovendien nog schaars. Maar er zijn wel degelijk mogelijkheden voor lokale en decentrale collectieve warmtesystemen in de kernen.

Doordat plattelandsgemeenten een andere schaalgrootte hebben dan steden en er niet over wijken wordt gesproken, maar over dorpskernen, is een andere aanpak nodig. Plattelandsgemeenten zetten over het algemeen in op gemeentebreed verduurzamen en hanteren een stapsgewijze aanpak. Veel plattelandsgemeenten werken daarbij eerst vooral aan (bewustwording over) isolatie.

Geleerde lessen

• Door focus op energiearmoede wordt momenteel tevens breed ingezet op de reductie van de vraag door te isoleren.
• Er zijn weinig grootschalige collectieve oplossingen voor het platteland. All electric lijkt de meest passende oplossing of een kleinschalig collectief warmtesysteem.  
• Ook bij individuele oplossingen kan collectiviteit worden nagestreefd, bijvoorbeeld door oplossingen aan te bieden per zelfde type woningen en door collectieve inkoop te faciliteren.
• Denk vooral vanuit de mensen, niet iedereen in eenzelfde soort woning zit in eenzelfde fase of financiële positie.
• Naast all electric zijn kansrijke oplossingen op het platteland (lees meer op de techniekfactsheets van het ECW):
  • Lage-temperatuur-warmtenetten
  • Micro-warmtenetten
  • Hybride PVT-panelen als bron voor micro-warmtenet
  • Groen gas
  • Zonthermie
• Kleinschalige, coöperatieve samenwerkingen bieden oplossingsmogelijkheden voor het platteland.
• Aandachtspunten bij kleinschalige collectieve warmtesystemen zijn de procesafspraken en administratie. Als je alleen de bron deelt (zoals bij een warmtenet op basis van luchtwarmtepomp), heb je minder procesafspraken en financiële administratie dan bij een opweksysteem.
• Let op hoe je een gebied afbakent. Als je dat doet op postcode 4 niveau, dan zit hier op het platteland automatisch landelijk gebied bij, waardoor je onrealistisch lage dichtheden krijgt. Met de juiste berekeningen gebaseerd op de dorpskernen krijg je inzicht of (kleinschalige) warmtenetten haalbaar zijn.
• Het aantal woningen is niet altijd het belangrijkst voor de kansenrijkheid van een collectieve oplossing. De eigendomssituatie is ook van belang. Heb je bijvoorbeeld één grote afnemer (zoals een zorginstelling), dan kan dat een groot verschil maken.
• Het gebruik van de pelletkachel is in specifieke gevallen in het buitengebied een duurzame oplossing, maar vormt wel een dilemma. Want in een dorpskern is een pelletkachel juist niet een goede oplossing. Bedenk hoe je hier als gemeente mee om wilt gaan.
• Het is belangrijk om te sturen op de belasting van het net, bijvoorbeeld door samen met een netbeheerder een aanpak en strategie op te stellen en door te rekenen. En hoe ga je de voortgang monitoren als er verduurzaamd gaat worden?

Tips & tools

• Een deeloplossing voor het verwarmen van bijvoorbeeld een werkkamer kan het gebruik zijn van infraroodpanelen in combinatie met een warmtepomp.
• Waterstof voor de gebouwde omgeving staat nog flink ter discussie. De markt voor waterstof is voorlopig nog heel onzeker.
• Er zit spanning op de balans tussen de energievraag en wat nodig is voor de gezondheid. Hamer als gemeente op ventilatie! Inwoners moeten voldoen aan het bouwbesluit.
• Overweeg het uitvoeren van een ‘lekcheck’ (met een blower energielekken opsporen).
• Ga ook het gesprek aan met bewoners over comfortniveau versus verwarmen. Het gaat namelijk niet alleen om een alternatieve manier van verwarmen, verduurzaming kan ook zorgen voor meer comfort.

Vervolg & verdieping

Vragen voor vervolg:

• Hoe maak je tools zoals de startanalyse van het Expertisecentrum Warmte op maat voor je gemeente?
• De aanpak in plattelandsgemeenten wordt gezien als last mile. Er is weinig aandacht voor, omdat er door beperkte groeimogelijkheden minder marktwerking is. Hoe zet je ontwikkeling in zonder dit nadrukkelijke groeipotentieel?
• De aanpak voor plattelandsgemeenten moet verder uitgediept worden. Aan de ene kant kan je inzetten op gemeentebreed verduurzamen, aan de andere kant kun je van onderop beweging proberen te stimuleren en toewerken naar een collectieve ontzorgingsaanpak.
• Belangrijk is om meer aandacht te hebben voor de kleinere collectieve alternatieve oplossingen in de plattelandsgemeenten.
• Hoe kun je als gemeente sturen op het aanschaffen van warmtepompen en zonnepanelen met tegelijkertijd oog op overbelasting van het elektriciteitsnet? Hoe ga je die ontwikkelingen goed monitoren?