Geleerde lessen
- In een kleine gemeenschap zijn het vaak dezelfde mensen die zich breed inzetten voor het collectief. De uitdaging is om meer mensen te activeren. Als er een paar goede voorbeelden zijn, kunnen anderen snel volgen door mond-tot-mondreclame.
- Mensen kun je vanuit verschillende rollen aanspreken en inzetten. Het kan helpen om over bestaande verhoudingen na te denken en hoe je daarmee kunt omgaan om een bepaald doel te bereiken.
- Bewoners kijken vaak integraler naar de energietransitie dan marktpartijen, verbinden diverse opgaven en zien koppelkansen in hun eigen dorp.
- In sommige gemeenten wordt gewerkt met 100% eigendom van bewoners en andere gebouweigenaren bij de alternatieve collectieve technische oplossingen. Hierdoor zijn de bewoners en gebouweigenaren aan zet en wordt de markt op afstand gehouden. Dit vergroot het draagvlak en het vertrouwen.
- Er is veel verschil tussen dorpen onderling, ook binnen één gemeente.
Hoe geef je vorm aan de samenwerking? Het ‘multi-actor-perspectief’
Wat voor participatie is nodig voor de warmtetransitie? Moeten we op zoek gaan naar nieuwe vormen of moeten we stappen maken naar meer samenwerking met bewoners en gebouweigenaren? De gemeente heeft de regie om te komen tot een aardgasvrije gebouwde omgeving. Om te onderzoeken hoe je als gemeente deze rol zo goed mogelijk kunt gebruiken, kan de theorie ‘Shifting Power Relations in Sustainability Transitions: A Multi-actor Perspective’ van F. Avelino en J.M Wittmayer hulp bieden. Start is de bewustwording dat het aardgasvrij maken van het platteland een transitie betreft waar we middenin zitten. Klik
hier voor meer informatie.
Tips & tools
Gemeentelijke organisaties op het platteland hebben vaak een kleine bezetting. Maar ook met weinig capaciteit en middelen kun je veel doen:
- Leer je inwoners kennen, weet wat er speelt en wat zij belangrijk vinden. Krijg inzicht in de verschillende manieren waarop iedereen betrokken wil zijn bij de planvorming, bijvoorbeeld door inzet van de empowermentscan.
- Werk niet van achter je bureau, maar hands-on met de dorpen samen. Praat met de bewoners en gebouweigenaren in plaats van over hen.
- Maak oplossingen vanuit de samenleving mogelijk, waar nodig op creatieve manieren. Bijvoorbeeld door bewoners elkaar zelf te laten informeren en inspireren. Ga met gezond verstand aan de slag en leer door te doen.
- Onderzoek of je handige bewoners (doe-het-zelvers) kunt inzetten.
- Praat ook eens met de mensen in je eigen omgeving (je buurman, je vrienden) om meer inzicht te krijgen in de verschillende drijfveren om al dan niet met de energietransitie aan de slag te gaan.
- Laat initiatieven van onderop ontstaan. Maak ook gebruik van energiecoaches.
- Sluit als gemeente zoveel mogelijk aan bij bestaande sociale structuren om mensen te bereiken.
- Sluit zoveel mogelijk aan bij natuurlijke momenten om met de warmtetransitie aan de slag te gaan, zoals bij de aankoop van een huis, een verbouwing of renovatiewerkzaamheden. Voorzie betrokkenen, zoals makelaars, zo veel mogelijk van de juiste informatie.
- Zoek op onderdelen de samenwerking met andere gemeenten.
- TNO heeft een tool ontwikkeld die speciaal gericht is op participatie in plattelandsgemeenten. Kijk voor meer info op De energieke gemeente - Energy.nl.
Uit de praktijk van Goeree-Overflakkee
Uit de praktijk van Tytsjerksteradiel
Vervolg & verdieping
Vragen voor vervolg:
- Wat doe je als er meer initiatieven uit de samenleving komen dan je als gemeente kunt bijbenen?
- Hoe kunnen we de theorie van het multi-actor-perspectief praktisch toepassen?
- In een aantal plattelandsgemeenten is het lage inkomensniveau een belangrijk vraagstuk. En het aantal ouderen is er soms ook hoog. Hoe bereik en stimuleer je mensen met een laag inkomen en ouderen?
- Hoe kun je pandeigenaren nog meer ontzorgen, zowel technisch als financieel? Een idee is om het traject te bekijken als klantreis, ieder contactmoment te identificeren en hierop toegespitste middelen in te zetten (energiescan, energiecoach enz.).
Aardgasvrij als transitie beschouwen
Een transitie is “een schoksgewijze fundamentele verandering van de dominante structuur, cultuur en werkwijzen binnen een maatschappelijk (deel) systeem op de lange termijn” (Avelino, F., & Wittmayer, J.M. (2016)).
De transitie naar een duurzamere maatschappij en dus ook de warmtetransitie heeft een systeemverandering nodig op alle onderdelen van deze definitie. Op het gebied van structuur zijn veranderingen nodig in technologieën, fysieke infrastructuur, wetten, regels en organisaties. Op het gebied van cultuur: veranderingen in gedeelde beelden, waarden en paradigma’s. Op het gebied van werkwijzen: routines en gedrag. De warmtetransitie betreft dus een aantal fundamentele veranderingen en vergt een langdurig traject (10 tot 30 jaar).
Macht in transities, wie, wat en hoe?
Het multi-actor-perspectief geeft inzicht in de verschuivende panelen vanuit drie spelers: de staat, de gemeenschap en de markt met in het midden het maatschappelijke middenveld. Lijnen die hierdoor ontstaan zijn: publiek versus privaat, profit versus non- profit en formeel versus informeel. Als je je realiseert dat spelers vaak meerdere rollen hebben, kun je hierop inspelen en gebruik maken van deze rollen om bij te dragen aan de transitie. Jouw buurman aanspreken als goede bekende is wellicht makkelijker dan hem aanspreken op zijn formele rol als medewerker van een bedrijf of als ambtenaar van de gemeente. Sociale innovatie en transitie zou je kunnen aanjagen door op een ander niveau naar de connectie tussen de verschillende rollen te zoeken.
De kracht van empowerment
“De illusie van machteloosheid is een grotere belemmering voor verandering dan de macht van de gevestigde belangen”, aldus Avelino en Wittmayer. Iedereen wijst dan naar elkaar in plaats van leiderschap te tonen. Empowerment is belangrijk, niet alleen individueel maar ook collectief, zodat de eigen kracht wordt geactiveerd en personen of groepen invloed en grip krijgen op de situatie. Een mooi instrument om dit te bevorderen is de empowermentscan.
De scan geeft inzicht in het perspectief van andere betrokkenen en de eigen aannames over wat de ander wil of kan los te laten. De scan helpt actief en onbevooroordeeld aan de ander te vragen wat belangrijk is voor hem of haar. Als jij graag wilt dat anderen participeren in jouw initiatief, helpt het heel erg als je niet werkt op basis van aannames, maar je echt verdiept in wat voor de ander mogelijk en wenselijk is. Het gaat erom de ander veel beter te leren kennen. De scan kan alle soorten initiatiefnemers helpen na te denken over participatie.
Goeree-Overflakkee heeft de inwoners centraal gesteld door:
- de theorie van het multi-actor-perspectief expliciet te maken in de TVW
- ruimte te bieden aan experimenten in de TVW
- haar rol als overheid groter te maken en bewoners en gebouweigenaren ruimte te geven, zodat de markt aan de kant wordt gezet
- mensen uit de gemeente die dit proces kunnen ondersteunen naar voren te schuiven
Lees verder
Tytsjerksteradiel zette in op duurzaam samen doen door:
- samen te werken met partijen waar de energie zit
- de dorpen in te gaan en te starten met de mensen die willen
- mond-tot-mondreclame het werk te laten doen
- vier dorpen te stimuleren samen te werken in een gebiedscoöperatie
- rekening te houden met een gemiddeld (lager) inkomen van de bewoners
- mensen zo veel mogelijk zelf te laten doen en lokale initiatieven te ondersteunen
- veel ruimte te bieden aan inwoners en ondernemers om mee te denken door ideeënsessies, informatieavonden, toelichting tijdens dorpsvergaderingen en online enquêtes te organiseren
Luister naar de podcast