Host Erik Peekel ging aan tafel in gesprek met: 

• Eva Wolf, bestuurskundige en onderzoeker aan de Universiteit van Tilburg en schreef het boek ‘De waarde van weerstand’.  
• Leendert Odijk, projectleider aardgasvrij bij de gemeente Utrecht. 
• Aranka Sinnema, gedragsexpert en onderzoeker/trainer bij Duwtje.

Wat is weerstand? 

Weerstand is er altijd.  Het is een emotionele reactie op verandering  en is een teken dat mensen zich zorgen maken om iets. Hoewel weerstand niet  makkelijk is om mee om te gaan, geeft het wel  aan dat een onderwerp leeft vertelde Aranka Sinnema. Het zou gek zijn als er geen weerstand zou zijn bij het aardgasvrij maken van wijken. Dat zou betekenen dat bewoners er helemaal niet mee bezig zijn en het onbelangrijk vinden.  Als er geen weerstand zou zijn bij de bewoners, leeft het dan wel genoeg en is het wel aan de orde van de dag? Sinnema: “We kunnen veel van weerstand leren, maar je moet wel begrijpen waar het vandaan komt en hoe je het kunt waarderen.” 

Weerstand waarderen 

Eva Wolf noem twee redenen waarom we weerstand juist moeten waarderen. Wolf: “Ten eerste is het mooi dat het publieke domein burgers aan het hart gaat. Vaak wordt er gesproken over die luie burger die zich niet met politiek bemoeit. Maar eigenlijk is weerstand gratis participatie.” Als tweede reden noemt Wolf het doorbreken van een tunnelvisie. Binnen overheidskringen zitten vaak gelijkgestemden. Zij horen weinig geluiden van buitenaf, terwijl die de tunnelvisie juist kunnen doorbreken. Het liefst al zo vroeg mogelijk in het proces. Wolf pleit er daarom ook voor om veel ruimtes in procedures in te bouwen, zodat je kunt inspelen op onverwachte omstandigheden:  “Bij beleidsprojecten worden de belangrijkste contouren vaak al in het begin vastgelegd en kun je er later niet meer op terugkomen. Eigenlijk wil je het andersom doen.” 

Goede relaties met bewoners 

Goede relaties is van cruciaal belang voor participatie vindt Wolf . Als de relatie goed is, kom je er achter wat er bij mensen achter de voordeur speelt. In een relatie met veel wederzijds wantrouwen is het moeilijk om een normaal gesprek te voeren. Wolf: “Je moet je inleven in een burger. Probeer te begrijpen waarom mensen zo weinig vertrouwen hebben. Dat is belangrijke informatie om te hebben in het proces.” 

Welk communicatiemiddel?

Het is belangrijk om slechte relaties met ‘boze’ burgers te verbeteren, omdat deze groep hun weerstand ook kunnen overbrengen op anderen. Sinnema: “Wat je vaak ziet is dat een kleine groep fel tegen is en zich niet gehoord voelt. Deze mensen komen samen met de rest van de wijk op bewonersbijeenkomsten en kunnen daar andere mensen beïnvloeden.” Als je weet uit wie deze kleine groep bestaat, kun je daar een een-op-een een gesprek mee voeren. Sinnema noemt bewonersbijeenkomsten dan ook niet altijd de beste optie. Sinnema: “Het is een traditionele gedachte dat een bewonersavond hét middel is om mensen te laten participeren. Kijk juist wat het beste past en kies het middel zo strategisch mogelijk uit.” 

Leendert Odijk vertelt hoe ze in Utrecht onderzoek hebben gedaan naar andere manieren om mensen te bereiken. “Met ieder medium bereik je andere mensen. Ook heeft iedereen andere vragen. Huurders hebben hele andere vragen dan kopers,” aldus Odijk. Van elke groep zijn toen vertegenwoordigers gevraagd om mee te denken in het communicatietraject.  

Casus Den Haag 

In Den Haag willen de woningcorporaties en de gemeente bij een appartementencomplex overstappen naar schone energie. Na een aanbod voor inductiekoken was de meerderheid van de bewoners positief, maar bij drie bewoners bleef de deur dicht. Hoe ga je dan om met deze kleine groep, zonder het draagvlak bij de andere bewoners te verliezen? Odijk noemde het een herkenbare maar ook lastige situatie. “Je wil dat mensen zelf willen overstappen, zodat je geen juridische drukmiddelen hoeft in te zetten.” Ook Wolf is geen voorstander juridische stappen, dit komt de relatie niet ten goede. Tegelijkertijd noemt Sinnema het een illusie dat je iedereen mee zult krijgen, er is altijd wel een groep die tegen is. Sinnema: “De vraag is dan wat hier de reden precies achter is en hoe je de zorgen van mensen kunt wegnemen.”  

Van weerstand naar meedenken in Utrecht 

Utrecht is een van de eerste proeftuinen. Door het enthousiasme werd in deze gemeente snel een brief de wijk in gestuurd, die eigenlijk alleen maar een schrikreactie en weerstand bij de bewoners tot gevolg had.  Odijk is blij met deze groep kritische burgers. “We hebben twee buurtinitiatieven met mensen die erg kritisch zijn en zich goed inlezen. Zij worden betrokken in het keuzeproces en zijn mede-trekker van het proces geworden.” Dat geeft een heel ander gevoel dan dat de keuzes voor hen worden gemaakt. Sinnema: “Een van de dingen die wij hebben geleerd is dat je sociale beïnvloeding veel meer moet inzetten. Burgers vertrouwen elkaar onderling meer dan dat ze de overheid vertrouwen. Bewonersinitiatieven zoals energie coöperaties kunnen bijvoorbeeld de brug naar de individuele bewoners slaan.

Als laatste benoemt Wolf dat het mooi is dat in de proeftuinen ervaringen worden opgedaan met bewonersparticipatie.  “We trekken ons niet terug in onze ivoren toren, waar we een heel proces uitdenken en vervolgens uitvoeren. Dat moeten we waarderen.” 

Meer weten? 

Klik op de afbeelding hieronder om het webinar te bekijken. 

Het boek De Waarde van weerstand is hier te lezen:  (PDF) De waarde van weerstand: Wat Oosterweel ons leert over besluitvorming (researchgate.net)