PAW in de praktijk: Zandweerd in Deventer

Hoe pak je dat aan, een wijk aardgasvrij maken? Op deze pagina vind je verschillende voorbeelden uit de praktijk.

In 66 proeftuinen wordt gewerkt aan het aardgasvrij maken van een woonwijk, buurt of dorp. Tussen 2018 en 2030 doen we in het hele land veel noodzakelijke ervaring op. Hier lees je erover!

In 66 proeftuinen werken we aan het aardgasvrij maken van een woonwijk, dorp of buurt. Hoe pak je dat aan, een wijk aardgasvrij maken? In de rubriek ‘PAW in de praktijk’ gaan we op zoek naar antwoorden. Proeftuin Zandweerd in Deventer stelt de betaalbaarheid van een aardgasvrije oplossing voorop.

Nabij Zandweerd, een wijk aan de rand van Deventer, ligt de waterzuiveringsinstallatie waar rioolwater na reiniging de IJssel instroomt. Over enkele jaren verdwijnt de warmte van het gezuiverde water niet meer in de rivier. Dan wordt die teruggewonnen om ruim tweeduizend woningen van energie te voorzien. Een warmtewisselaar scheidt de warmte van het water. Warmtepompen in de wijk verhogen vervolgens de temperatuur (15 tot 20 graden Celsius) van het water. Het warmtenet levert hierdoor warm water van zo’n 60 tot 70 graden Celsius aan de inwoners van de wijk.

“Wij maken van 15 graden warmte dus 70 graden. Eigenlijk is dat hartstikke onlogisch”, zegt Ron Sint Nicolaas, regisseur duurzame energie van gemeente Deventer. Alle techneuten, ingenieurs en adviseurs noemen het onverstandig. Hoe lager de temperatuur, hoe duurzamer het warmtenet. Zij vinden 40 graden wel voldoende, maar dit betekent dan wel dat een slecht geïsoleerde woning voor 50.000 euro moet worden vertimmerd. Mensen met lage inkomens hebben dat niet in hun portemonnee.”

Ron Sint Nicolaas, regisseur duurzame energie van gemeente Devente

Betaalbare oplossing

Het gemiddeld inkomen per inwoner in de wijk bedraagt 21.700 euro. Sint Nicolaas: “Dan is het een uitdaging om de warmtetransitie betaalbaar te maken. De heersende opvatting is dat alles zuiniger en minder moet. Maar als de zon overdadig schijnt en er zonnestroom in overvloed is: moet je dan nog steeds zuinig zijn? Dit soort vragen ontwijken we in Nederland. Terwijl het heel serieuze kwesties zijn als je de portemonnee van mensen erbij betrekt. Je kan wel mooie ideeën hebben, maar als de mensen het niet kunnen betalen, houdt het op. Wij redeneren in Deventer daarom niet vanuit de techniek maar kiezen voor een betaalbare oplossing. En dat is het warmtenet zoals we dat voor ogen hebben.”

Risico dempen

De gemeente Deventer is sterk betrokken bij de aanleg van het warmtenet en de onderhandelingen met de warmteleverancier. De gemeenteraad heeft besloten de eigenaar van het warmtenet te worden. “Een heel bewuste keuze, we willen zelf regie voeren”, aldus Sint Nicolaas. “Als het gaat om de financiering, nemen we daarmee misschien enig risico. Maar dat risico is variabel, we kunnen het dempen. Omdat we zelf aan de knoppen draaien, kunnen we bijvoorbeeld besluiten om in een deel van de wijk even te stoppen om eerst het draagvlak te vergroten. Een bedrijf kan zich dat niet veroorloven, het lijdt dan onmiddellijk verlies. Voor ons is een beetje verlies ‘peanuts’ vergeleken met de opbrengst van meer mensen die aansluiten.”

Wanneer je met een marktpartij in zee gaat, heb je bovendien vaak met aandeelhoudersrendement te maken. “De rentekosten van een project worden daarmee aanzienlijk hoger. Omdat wij niet met aandeelhouders te maken hebben, kunnen wij de rentekosten voor bewoners over een periode van 30 jaar laag houden. We hebben alleen nog te maken met schommelingen van de elektriciteitsprijzen, maar die zijn veel minder groot dan bij aardgas. We kunnen de mensen dus houvast bieden, vandaar ook dat de gemeente financiert.”   

Rekensom

Dit betekent echter niet dat de gemeente een grote zak met geld uit de hoge hoed zal toveren. ”Nieuwe ontwikkelingen hoeven niet per se allemaal nieuw geld te kosten. Vergelijk het met een oude auto die je inruilt voor een nieuwe. Dat kost je spaargeld, maar die auto verdient zich op den duur ook weer terug omdat je minder onderhoud hebt. Die rekensom maken wij nu in het groot. We hebben berekend wat de huidige energierekening van de wik is en hoeveel geld de gemeente, de woningcorporatie en andere partijen momenteel in de wijk steken. Als je al dat geld op een rij zet, dan blijkt het in een wijk van 11.000 woningen om 38 miljoen euro te gaan. Dus 900 miljoen over een periode van 25 jaar. Daar is geen euro nieuw geld bij. Dat geld is er al gewoon. Het zit in de energierekeningen, zit bij de corporaties en staat bij de gemeente op de begroting.” 

Portemonnee van de wijk

Toen dit inzichtelijk was gemaakt, werd berekend of er een plan voor een warmtenet kon worden gemaakt dat niet duurder zou uitvallen dan 900 miljoen euro voor een periode van 25 jaar. Sint Nicolaas: “Bij de ene partij gaan de kosten in zo’n lange periode naar beneden, bij de andere partij gaan ze omhoog. Dus de één houdt aan het eind van de rit geld over terwijl de ander te kort komt. Als overheid hebben we dan de neiging om subsidie te stoppen in trajecten waar we geld te kort komen. Het is mijn passie om zorgvuldig om te gaan met belastinggeld, geld van de samenleving. Dus wil ik eerst weten of ik dat geld niet ergens anders vandaan kan halen. Iedereen mag een goede boterham verdienen, maar niemand hoeft zich te verrijken aan maatschappelijke opgaven als de energietransitie. Wij hebben nu inzicht in de portemonnee van de wijk en ik pleit er voor om alle plussen en minnen bij elkaar te brengen om de warmtetransitie te financieren. Dat kan door samen te werken, misschien met enige druk vanuit de overheid.”

Met hetzelfde geld meer doen

Om de warmtetransitie voor burgers betaalbaar te maken, zou het hen ook makkelijker moeten worden gemaakt om een lening tegen een aantrekkelijk rentepercentage af te sluiten, vindt Sint Nicolaas. “Het is voor gemeenten goedkoper om dergelijke leningen te organiseren dan een subsidieregeling in het leven te roepen. Want die subsidie ben je kwijt, terwijl je een lening terugkrijgt.  Het gaat er niet om dat je als overheid geld hoeft over te houden. Het doel is om met hetzelfde geld meer te doen. Er is zó ontzettend veel geld voor de warmtetransitie nodig. We kunnen er aan de voorkant miljarden instoppen, maar daarmee halen we de achterkant niet. We moeten meer efficiency realiseren met de inzet van overheidsgeld. Ik wil daar zoveel mogelijk woningen en mensen mee bedienen.”

Deventer voert deze aanpak nu met de gemeenten Apeldoorn, Zwolle en Zutphen uit. Ook de provincie Gelderland en Overijssel zijn betrokken bij het financieringsmodel, dat inmiddels binnen de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) is gedeeld. “Ik merk dat deze denkwijze stapje voor stapje meer post gaat vatten. Een struikelblok is dat we vaak nog tegen allerlei financiële regelgeving aanlopen en dat maakt het vaak ingewikkeld. De financiële sector is conservatief bovendien. Daar zal beweging in moeten komen.” 

Meer weten over proeftuin Zandweerd? Kijk dan op de website Zandweerd stroomt.

Afbeeldingen

Cookie-instellingen