Klik op 'Lees meer' voor de transcriptie van deze podcast. 

00:00:00
Voice over: Welkom bij onze podcastserie op weg naar aardgasvrij. Elke aflevering neemt een projectleider van ons kennis- en leerprogramma aardgasvrije wijken ons mee in de transitie. We gaan in gesprek met mensen die onderweg zijn hun gemeente aardgasvrij te maken. Luister mee als zij ons vertellen over hun projecten, ervaringen en plannen.

00:00:22
Regina Koning: U luistert naar een vervolg op de podcast 'Energietransitie en de omgevingswet' waarin we in gesprek zijn gegaan met de VNG en het ministerie van Binnenlandse Zaken over het onderzoek getiteld 'Energietransitie versnellen met de omgevingswet'. Het project startte al voor de totstandkoming van het klimaatakkoord en daarin werden acht gemeenten gevolgd om zo ervaringsgericht te leren met de energietransitie opgave en het instrumentarium van de omgevingswet. Dat heeft geresulteerd in een mooi kijkje in de keuken bij gemeenten die de energietransitie opgave handen en voeten willen geven met de omgevingswet in de hand. De rapportage kunt u downloaden via de website www.aardgasvrijewijken.nl. In deze podcasts gaan we bij een aantal van deze pilot gemeente langs en vragen: hoe gaat het nu en zijn er nieuwe interessante leerervaringen met ons te delen? Ik ben Regina Koning, projectleider thema juridisch binnen het kennis- en leerprogramma aardgasvrije wijken. Vandaag stel ik deze vragen aan Wim IJkema. Welkom Wim zou je even willen voorstellen.

00:01:25
Wim IJkema: Bedankt Regina. Ik ben Wim IJkema en ik werk bij de gemeente Sûdwest fryslân. Daar ben ik nu ongeveer vier jaar als adviseur, verduurzaming gebouwde omgeving en sinds september gebiedsregisseur aardgasvrije wijken.

00:01:40
Regina Koning: Dankjewel. Kun je een korte omschrijving geven van de pilot. Wat hield deze in? En in het kort, wat waren destijds de uitkomsten?

00:01:52
Wim IJkema: Ja, natuurlijk. Wij zijn de pilot ingegaan met een project/aanvraag wat binnen onze gemeente liep over geothermie. Er liep bij het rijk een opsporingsvergunning en wij zaten als gemeente te bedenken; wat moeten wij hier nou mee en welke rol hebben we hierin? En wat is onze invloed op dat project? Met die gedachte zijn we de pilot ingegaan en hebben we onderzocht welke rol heb je nu als gemeente in een geothermie project? En waar moet je je op focussen? Toen zagen we al vrij snel tijdens die pilot, dat het ons niet zozeer ging om geothermie, maar dat het ons meer ging over warmtenetten in het algemeen, want daar ligt onze regierol. Daar hebben wij invloed op als gemeente. Vanuit daar hebben we gekeken, wat kunnen we daar dan mee als gemeente. En wat ook belangrijk is, denk ik, wat we hebben opgehaald tijdens die pilot is, wat willen we nou eigenlijk zelf als gemeente met warmtenetten. Daar hebben we ons op gefocust tijdens die pilot en dat sloot eigenlijk heel mooi aan bij andere projecten waar we in onze gemeente mee aan de slag zijn. Want we zijn naast geothermie ook nog bezig met een tweetal aquathermie projecten en een restwarmte project. Die hebben ook als kenmerk dat ze worden voorzien van een warmtenet. Dus dat sloot eigenlijk heel mooi aan op andere projecten.

00:03:24
Regina Koning: En daarna zijn jullie weer verder gegaan. En wat waren de ontwikkelingen, na het totstand komen van de rapportage, tot nu eind 2020?

00:03:40
Wim IJkema: In de rapportage hebben we een heel mooi overzicht gemaakt van regie op ondergrondse initiatieven, het speelveld eigenlijk van de energietransitie en de Omgevingswet. Dat hebben we de laatste maanden goed uitgezocht, wat willen we nou eigenlijk zelf met die warmtenetten omdat we een proeftuin hebben aangevraagd bij het rijk. Helaas zijn we dat niet geworden, maar het heeft ons wel aan 't denken gezet. Wat kunnen we nu met die warmtenetten en welke problemen of welke dilemma's komen we dan nog meer tegen. Dat waren met name financiële en juridische drempels die we moesten (en moeten) overwinnen.

00:04:27
Regina Koning: Wat voor de juridische drempels – want die waren destijds ook al in beeld gekomen – hebben jullie daar nog een beter beeld bij gekregen?

00:04:35
Wim IJkema: De juridische drempels zijn eigenlijk ook wel weer wat anders dan dat ze destijds waren. We zaten toen vooral op de Omgevingswet en de omgevingsplannen, de omgevingsvisie en de omgevingsprogramma's. Nu richt het zich vooral bij de warmtenetten op het aanbestedingsrecht en de Wet markt en overheid en de regelgeving rondom staatssteun. Dat zijn een aantal juridische thema 's die we voor een aantal specifieke projecten verder willen onderzoeken, en die hebben we dus ook uitgezet op dit moment. Dat is vrij specialistische kennis en die kennis hebben wij op dit moment zelf niet in huis, maar daar werken we wel naartoe. Dat is denk ik ook iets wat we wel hebben geleerd. Er is ontzettend veel onzeker en onduidelijk in de hele energietransitie en dan ook nog eens in relatie tot de Omgevingswet. Dat vraagt heel veel specialistische kennis of nieuwe kennis die we niet als gemeente in huis hebben op dit moment, maar die we wel moeten ontwikkelen. Want de energietransitie, daar zijn we de komende 30 jaar nog niet vanaf.

Het gaat niet alleen het over verkrijgen van juridische kennis, maar ook heel veel over financiële kennis. Dus hoe gaan we met elkaar een businesscase opstellen en hoe komen we dan aan dat geld, en dan met name geld in de ontwikkelingsfase van projecten waar een hoog risico ligt en onzeker is wat de uitkomst is. En hoe krijgen we dat gefinancierd? Daar zijn we nu samen met de andere overheden in onze regio over aan het nadenken en concrete stappen aan het maken.

00:06:15
Regina Koning: Dat klinkt heel interessant, ook om straks weer eens een keer terug te komen als jullie wat meer uitkomsten hebben in de rapportages. Als die gedeeld kunnen worden dan doen we dat graag op de PAW website zodat de luisteraars daar ook hun voordeel mee kunnen doen. Jullie hebben al behoorlijk wat onderzoeken uitstaan. Zijn er ook nieuwe inzichten op dit moment te noemen. Welke leermomenten zijn er op dit moment die je zou willen delen met ons.

00:06:54
Wim IJkema: Een goeie vraag. De leermomenten heb ik eigenlijk ook al gedeeld in de rapportage. Weet wat je zelf wilt als gemeente, heb een visie op je warmtenet Die komt natuurlijk ook in de transitievisie warmte en borg daar dan ook wat je zelf wilt met het warmtenet. En zie dat dan als een vertaling van de omgevingsvisie. Dus in je omgevingsvisie op hoofdlijnen wat je wilt, en in de transitievisie warmte kun je daar al een stukje specifieker in zijn en daarmee schep je ook weer duidelijkheid voor initiatieven vanuit de samenleving. Dat is iets wat bij ons in de regio heel erg belangrijk is, de initiatieven van onderop. Daar zien we dus ook een aantal specifieke vraagstukken ontstaan die ik net al heb opgesomd, maar als je in je transitievisie warmte daar duidelijk over bent, wat je als gemeente wil en daar ook bestuurlijke uitspraken over doet, dan schept dat ook duidelijkheid.

00:07:51
Regina Koning: Want jullie hebben in de pilot ook onderzocht welke instrumentarium Omgevingswet op welk moment wordt ingezet? Ik hoor je zeggen transitievisie warmte, je legt een link met de omgevingsvisie en mogelijk ook het programma. Is de transitievisie warmte die tot stand is gekomen of nu tot stand komt, is dat ook al enigszins verwerkt dan in de omgevingsvisie of zijn jullie daar nog mee bezig?

00:08:24
Wim IJkema: Daar zijn we nog mee bezig, hij is nog niet klaar, de transitievisie warmte. Wij willen hem eind volgend jaar in onze gemeenteraad brengen, maar we zien daar wel duidelijk de relatie met een omgevingsprogramma en in je omgevingsvisie op hoofdlijnen. Wat wil je zelf, maar wat kun je ook? In je omgevingsprogramma geef je dan aan, en dat zal dan in het kader zijn van de transitievisie warmte, wat zijn je leidende principes als het gaat om warmtenetten? En wat is de rol van de gemeente in warmtenetten, dan hebben we het over het de regierol. Die moet een plaats krijgen in die transitievisie warmte en die regierol kan ook weer verschillen per type project. Zo hebben wij in onze gemeente een project van een lokale energiecoöperatie. Daar ziet onze rol als gemeente er heel anders uit dan bij een project waarbij de woningbouwcorporatie aan de slag gaat en wij daarbij aansluiten. Dus daar zie ik wel hele duidelijke verschillen en dat zal een plek moeten krijgen in de transitievisie warmte en vervolgens ga je dat door vertalen naar je omgevingsplannen. En daar hebben wij weer het onderscheid in gemaakt, omdat er bij warmtenetten nog wel afspraken zijn die je misschien als gemeente wilt maken, maar waarvan niet duidelijk is waar je die moet borgen. Dus een afspraak zou kunnen zijn; wij willen borgen dat er keuzevrijheid mogelijk is. Of wij willen misschien monopolyposities voorkomen op warmtenetten. En hoe doe je dat dan? Kun je dat allemaal borgen in je omgevingsplan of zul je ook een deel in losse contracten of convenanten moeten gieten. Daar hebben we ook naar gekeken tijdens de pilot en dan zie je toch dat je in je omgevingsplan alles kunt borgen wat ruimtelijke impact heeft. We hebben dat nog niet verder uitgewerkt, maar dat zal toch de komende maanden op het moment dat we naar uitvoering gaan van de warmtenetten, toch uitgezocht moeten worden. Want zou je het als gemeente kunnen borgen door uit te gaan van een schaars goed en dan de vraag hoe dat nu het beste kan worden verdeeld? Vanuit dat principe zou je dus het een en ander in je omgevingsplan kunnen regelen.

00:10:47
Regina Koning: Dat zijn dan ook de uitvoeringsplannen, dus de plannen die wat meer uitvoeringsgericht zijn, die in het Klimaatakkoord staan. Zoeken jullie dan ook aansluiting bijvoorbeeld bij het instrument programma (als bedoeld in de Omgevingswet, red.) wat betreft de uitvoeringsplannen met tussenstap naar de omgevingsplannen.

00:11:02
Wim IJkema: Ja, daar zijn we nu mee bezig. We hebben in onze klimaatagenda van de gemeente gezegd, we gaan het komende jaar met drie uitvoeringsplannen aan de slag. Die drie zijn ook al bekend en daarin zoeken we zeker de aansluiting bij het omgevingsprogramma, want dat is het ruimtelijk instrument samen met het omgevingsplan en de omgevingsvisie en het uitvoeringsplan is per definitie onder andere ruimtelijke georiënteerd.

00:11:31
Regina Koning: Onder andere ja, want het is wat breder.

00:11:35
Wim IJkema: Dat is het zeker maar eigenlijk de ruimtelijke weerslag zo bedoelde ik dat.

00:11:40
Regina Koning: De ontwikkelingen die in het vat zitten, die heb je ook al even genoemd. Dat zijn de onderzoeken die er aankomen en allerlei leermomenten die begin volgend jaar gedeeld kunnen worden. Is er nog een tip die je zou willen meegeven voor gemeenten die nu aan de slag moeten.

00:12:12
Wim IJkema: Dan kom ik toch weer terug op het begin. Weet wat je zelf wilt, maakt duidelijk wat je regierol is als gemeente en daarmee zorg je voor duidelijkheid richting de inwoners. Wat ik ook een mooie tegeltjes wijsheid vind; als je doet wat je altijd hebt gedaan, dan krijg je ook wat je altijd hebt gekregen. Dus probeer ook eens anders naar zaken te kijken.

00:12:38
Regina Koning: Heel goed, dank je wel. We komen graag bij je terug volgend jaar. Om te horen hoe het dan gegaan is of gaat. Dank je wel voor nu en bedankt voor deze update en heel veel succes bij het vervolg.

00:12:59
Wim IJkema: Bedankt, dat komt zeker goed. We gaan van 2021 een mooi jaar maken.

00:13:03
Voice over: Deze podcast is opgenomen in opdracht van het kennis en leerprogramma als onderdeel van het programma aardgasvrije wijken. Dank aan alle mensen die voor-en achter de schermen hebben meegewerkt. Deze en andere afleveringen kunnen worden teruggeluisterd op www.aardgasvrijewijken.nl.