Eelke de Jong: Het zijn geen koppelkansen, maar koppelnoodzaken

26-01-2022
3484 keer bekeken

Eelke de Jong, gemeentesecretaris van Leeuwarden, ziet in zijn gemeente geen koppelkansen, maar koppelnoodzaken. “Je kunt alleen publieke waarde creëren als je samenwerkt. Integraal werken is noodzakelijk.” Hij vertelt over zijn aanpak, de Friese ‘mienskip’ en zijn visie op het koppelen van opgaven.

Laten we bij het begin beginnen: wat zijn de plannen van de gemeente Leeuwarden omtrent de warmtetransitie?

“Ons warmteplan is recent vastgesteld door de raad en goed ontvangen. Duurzaamheid is geen nieuw thema voor onze stad. Het veranderende klimaat en de energietransitie hebben al zeker dertig jaar onze aandacht. Friesland zit vol energiecorporaties en wij waren voor de opdracht van het maken van warmteplannen al bezig met het vraagstuk rondom duurzame opwekking en verspreiding van warmte in onze wijken en dorpen. Zo onderzoeken we al een aantal jaar hoe het groene gas dat door een grote agrariër wordt geproduceerd in het buitengebied, getransporteerd kan worden naar nabijgelegen dorpen. We kijken naar de mogelijkheid om een oude stadswijk die grenst aan een kanaal te verwarmen met aquathermie. En we onderzoeken of Leeuwarden als geheel verwarmd kan worden door een grote geothermiebron onder de stad. Leeuwarden is gebouwd op de helling van een miljoenen jaren oude vulkaan en uit boringen blijkt dat het bloedheet is onder onze voeten. Het lukt nu nog niet om voldoende heet water op te pompen voor de verwarming van duizenden woningen, maar in de toekomst zou dit een game changer kunnen zijn voor onze stad. Kortom: wat betreft de warmtetransitie beginnen we als gemeente niet bij nul. En onze burgers overigens ook niet.”

Hoe belangrijk zijn die burgers voor de warmtetransitie?

“Enorm belangrijk. De warmtetransitie is zo enorm ingrijpend voor de leefwereld van onze burgers, dat we geen andere weg zien dan het samen met hen te doen. Met het Friese woord ‘mienskip’ in ons achterhoofd, dat staat voor gemeenschap, willen we de gehele energietransitie aanpakken. In Leeuwarden kijken we naar elkaar om. Eeuwen geleden stonden we schouder aan schouder toen we dijken moesten bouwen om onze voeten droog te houden. Deze opgave zien wij niet anders. We moeten met z’n allen de strijd aangaan met de klimaatcrisis. De warmteplannen bieden gelukkig volop ruimte voor verbinding, omdat we ze op wijkniveau maken. We kunnen op detailniveau bekijken wat er in een wijk speelt en hoe wij burgers van dienst kunnen zijn door de warmtetransitie te koppelen aan andere opgaven. We geven burgers ook de kans zelf ideeën aan te dragen en initiatieven zoals energiecorporaties en warmtenetten op te zetten. We kunnen alle hulp en creativiteit gebruiken bij deze enorme opgave.”

Eeuwen geleden stonden we schouder aan schouder om onze voeten droog te houden. Deze opgave zien wij niet anders. 

Welke kansen zie je in Leeuwarden om de warmtetransitie te koppelen aan andere opgaven in de wijk?

“Ik zie geen koppelkansen, maar koppelnoodzaken. We hebben in Leeuwarden een grote sociaal-economische opgave met veel huishoudens die rond de armoedegrens leven, maar soms wel een eigen huis bezitten. De energiearmoede onder deze groep burgers is groot. Hier kunnen we de koppeling tussen armoede en de warmtetransitie bijvoorbeeld simpelweg niet laten liggen. We kunnen die mensen, letterlijk, niet in de kou laten staan. Diezelfde noodzaak zie ik in de fysieke opgave. Je moet er toch niet aan denken dat burgers jarenlang te maken hebben met graafwerkzaamheden voor verschillende doeleinden, als dit ook in één keer kan? Als het riool aan vervanging toe is in een wijk, kijken we direct naar de mogelijkheid voor de aanleg van een warmtenet, het plaatsen van circulair asfalt of bijvoorbeeld het toepassen van klimaatadaptieve maatregelen. En ook op het gebied van werkgelegenheid en sociale cohesie zijn er volop koppelkansen met de warmtetransitie. Zo leiden wij burgers die in de bijstand zitten op tot energiecoach, zodat ze wijkgenoten kunnen helpen bij simpele verduurzamingsmaatregelen. Kortom: met de warmteplannen als drager, kan je heel veel andere zaken in de wijk meenemen.”

Met de warmteplannen als drager, kun je heel veel andere zaken in de wijk meenemen. 

Je spreekt nadrukkelijk over ‘koppelnoodzaak’. Waarom is integraal werken zo belangrijk?

“Omdat ik geloof dat je de warmtetransitie, en eigenlijk alle opgaven, anders niet kunt realiseren. Wij zijn er als gemeente om een zo groot mogelijke publieke waarde te creëren. En die publieke waarde ligt volgens mij altijd op snijvlakken. Als iedereen focust op zijn eigen resultaat, raakt het grotere plaatje uit zicht. In dit geval de energietransitie, naar mijn mening de belangrijkste opgave in de moderne geschiedenis. Samenwerking tussen afdelingen is dus noodzakelijk. Aangezien gemeenten traditioneel zijn ingericht met afdelingen die focussen op hun eigen domein, vraagt dit om een flinke cultuurverandering. Wij zijn al een aantal jaar bezig met het ontschotten van onze gemeentelijke organisatie en de transformatie tot een matrix-achtige lijnorganisatie die opgave-gestuurd werkt.”

Hoe probeer je als gemeentesecretaris die verbindingen tussen afdelingen en opgaven te stimuleren?

“Ik zie het als mijn taak om hen een zetje te geven in de goede richting, door ze continu te herinneren aan de meerwaarde van integraal werken en het overkoepelende belang voor onze burgers. Ik doe dit onder andere door afdelingen niet meer te vragen naar hun resultaten op productniveau, maar te vragen in welke mate hun resultaten hebben bijgedragen aan gemeentebrede doelstellingen. Ik ga in gesprek over waarom resultaten wel of niet bijdragen aan onze overkoepelende doelen. En wat we nog meer voor elkaar kunnen krijgen als we de verbinding zoeken met andere afdelingen en opgaven. Als je als gemeentesecretaris afdelingen afrekent op het resultaat van enkel hun eigen domein, dan rem je de realisatie van een zo groot mogelijke publieke waarde af. We hebben elkaar nodig.”

Waar ben je trots op, binnen jouw gemeentelijke organisatie, gelet op integraal werken?

“Dat we ondanks de grootte van onze organisatie [1.500 werknemers, red.] steeds sneller de juiste lijnen weten te vinden om gezamenlijke doelstellingen te bereiken. Of het nou gaat over vraagstukken rondom het elektriciteitsnetwerk dat overbelast is, of om een groot aantal bedrijven dat tegelijk van het aardgas af wil waarvoor we voorzieningen moeten treffen; onze organisatie weet nieuwe onderwerpen snel eigen te maken en oplossingsgericht te lijf te gaan. Van buitendienst tot sociaal domein. Met de energietransitie als drijfveer, raken steeds meer afdelingen met elkaar verweven. Als het gaat over de klimaatcrisis, zit er empowerment in de organisatie die ik niet voor mogelijk had gehouden. Op een paar oude dieselrokers na is iedereen in de organisatie doordrongen van het belang van integraal werken voor de huidige en toekomstige generaties en dat vind ik echt geweldig.”

Als je afdelingen afrekent op enkel hun eigen domein, dan rem je de realisatie van een zo groot mogelijke publieke waarde af. 

Heb je tips voor andere gemeentesecretarissen om integraal werken te stimuleren?

“Begin niet met navelstaren. Zeg niet: ‘We moeten integraal werken’, want dat is een resultaat. Redeneer van buiten naar binnen. Of het nou gaat om armoede, veiligheid of de warmtetransitie: door buiten in de wijken te beginnen, breng je de zorgen en behoeften van burgers in kaart. Pas als alles op tafel ligt, kun je kijken hoe je de zaken aan elkaar kunt koppelen en de grootste publieke waarde kunt behalen. Zo kom je automatisch uit bij integraal werken. En een overkoepelende tip voor de warmtetransitie: je hoeft niet het wiel uit te vinden. Zoek naar goede voorbeelden bij andere gemeenten, bevraag elkaar, inspireer elkaar, deel lessen en nieuw opgedane kennis. Competitieve gevoelens zijn onnodig, we zitten in deze wedstrijd in hetzelfde team. De klimaatdoelstellingen overschrijden de grenzen van onze gemeentelijke organisaties. Samen staan we sterker.”

Meer inspiratie?

Wil je meer weten over de integrale aanpak (ook wel ‘verbinden van opgaven’ genoemd)? Laat je inspireren door onze podcasts, webinars en verbinders

Drs. Eelke de Jong studeerde Bedrijfseconomie en is sinds 2019 gemeentesecretaris van Leeuwarden. Eerder was hij directeur Sociaal domein en plaatsvervangend directeur Fysiek domein bij deze gemeente.

Afbeeldingen

X (voorheen Twitter)

Cookie-instellingen