Aardgasvrijplan voor en door bewoners De Buitenpepers Den Bosch

21-10-2020
5820 keer bekeken

Een goede samenwerking tussen bewoners en gemeente is cruciaal om draagvlak te krijgen voor een aardgasvrijaanpak. In de wijk De Buitenpepers in Den Bosch is afgelopen jaar veel geleerd over hoe dat er in de praktijk uit kan zien. Het resultaat: een plan dat door de bewoners zelf is opgesteld.

Eerste stap is goed oriënteren op de buurt

Den Bosch wil in 2050 klimaatneutraal zijn. Dat betekent onder meer dat de hele stad van het aardgas af moet. De gemeente heeft in juni 2019 vijf proefbuurten uitgekozen om daar de eerste stappen richting aardgasvrij te onderzoeken. Eén van die buurten is De Buitenpepers, een woonwijk met zo’n duizend huur- en koopwoningen uit de jaren zeventig. Maar hoe rol je zo’n onderzoekstraject als gemeente succesvol uit met voldoende participatie en draagvlak onder de bewoners? Dit werd onderzocht in een gesprek met drie betrokkenen: Monique Jansen, beleidsmedewerker bij de gemeente, Bernice Kamphuis, procesbegeleider van Buurkracht en bewoner Gabbie van der Kroef.

“De eerste stap is om je vanuit de gemeente goed te oriënteren op de buurt”, vertelt Monique Jansen van de gemeente ’s-Hertogenbosch. “Wij zijn in 2017 gestart met de toenmalige ‘Smart Energy Cities aanpak’, een integrale aanpak waarbij de sociaal-maatschappelijke benadering wordt gecombineerd met technisch-economische innovaties. Deze aanpak helpt om wijken versneld aardgasvrij te maken. Eén van de activiteiten in die aanpak is een wijksafari. We zijn toen op de fiets door De Buitenpepers gereden en hebben binnen een paar uur tijd veel bewoners gesproken, informatie verzameld en ideeën opgehaald. Toen bleek al snel wat er bij de bewoners leeft. Dat was niet direct het thema aardgasvrij, maar zaken als vocht- en tochtproblemen in de huizen. Aardgasvrij wonen begint natuurlijk ook met goede woningisolatie”, aldus Jansen.

De gemeente begint bij WoonConnect

De buurtbewoners hadden in dit stadium nog geen actieve rol. De informatie en ideeën die zijn verzameld in de oriëntatiefase naar het onderzoekstraject aardgasvrij werden gebruikt om gemeentelijk beleid rond de energietransitie voor te bereiden. Eind 2017 startte de gemeente in De Buitenpepers om de eerste woningen in WoonConnect te zetten. WoonConnect is een online platform waar woningen worden gedigitaliseerd en bewoners kunnen zien hoe ze hun woning kunnen verbeteren om het energieverbruik te verlagen.

“We wilden vanuit de gemeente weten welke slimme stappen je in de komende tien à twintig jaar kunt zetten richting aardgasvrij”, vertelt Jansen. “Bijvoorbeeld door op een natuurlijk moment woningen voor te bereiden, als mensen een nieuwe keuken nemen of als nieuwe bewoners gaan verbouwen. Maar aangezien simpelweg WoonConnect in de buurt uitrollen niet werkt, hebben we contact gelegd met de Energiegroep Buitenpepers. Deze werkgroep bestaat uit actieve bewoners die al jaren bezig zijn met voorlichting over woningisolatie. Eind 2018 hebben we alle grondgebonden woningen in de buurt opgenomen in WoonConnect. Om vervolgens de betrokkenheid van de bewoners te vergroten heb ik vorig jaar voorgesteld om Buurkracht te betrekken binnen een totaaltraject naar aardgasvrij.”

Het totaaltraject met Buurkracht

Buurkracht is een stichting die gelooft in de kracht van buren en een aanpak heeft ontwikkeld om buurtbewoners te begeleiden en te stimuleren tot actie over te gaan. Dat kan een project zijn voor bijvoorbeeld een groen dak of een eetbare tuin. In het geval van De Buitenpepers stond de wijkaanpak Energie centraal. Buurkracht werkt daarvoor met een format van aan aantal grote buurtbijeenkomsten en kleinere meedenksessies waarin bewoners zelf hun buurtplan schrijven.

“Gemeenten kunnen de energietransitie niet helemaal zelfstandig doen”, zegt Bernice Kamphuis van Buurkracht. “Ze hebben niet voldoende kennis van de buurt en hebben bewoners nodig om draagvlak te creëren. Ook is het heel belangrijk om de talenten uit de buurt in te zetten. Zij hebben veelal kwaliteiten die de ambtenaren niet kunnen bieden. Wij mobiliseren die buurtbewoners, want zonder hen krijg je het niet georganiseerd.”

Energiegroep Buitenpepers

Als vertrekpunt voor het project werd Kamphuis in april 2019 als onafhankelijke procesbegeleider door Jansen aan de deelnemers van de Energiegroep Buitenpepers voorgesteld. Zij hield een soort intake in de buurt met als doel een kerngroep samen te stellen. Kamphuis: “Ik heb geprobeerd op een enthousiaste manier zoveel mogelijk mensen aan te laten haken. Dat is in korte tijd gelukt omdat het een vrij actieve buurt is die hiervoor open staat. Daardoor hebben we in korte tijd veel stappen kunnen zetten samen met bewoners en gemeente.”

Bij de officiële start van het Buurkracht-traject in juni 2019 waren vijf buurtbewoners betrokken: drie mensen uit de Energiegroep en twee nieuwe mensen. Een van hen is Gabbie van der Kroef, wiens vrouw Anine Vloedgraven al lange tijd in de Energiegroep actief was. “Ik vond het een goed initiatief en wilde er graag deel van uitmaken,” vertelt Van der Kroef, “al vond ik het wel een uitdaging dat je beperkt inzicht hebt in alle mogelijke stappen in een vooraf gepland traject. Maar we begrepen dat deze aanpak zo is ingericht om ons te ontzorgen en niet om ons te betuttelen. Het is heel goed dat Kamphuis als onafhankelijk projectleider het voortouw nam. Want wie zijn wij als initiatiefnemers om tegen andere buurtbewoners te zeggen dat onze buurt van het aardgas af moet? Dat kan discussie opleveren. Kamphuis gaf ons dat mandaat. Om de energietransitie aan de orde te stellen in de buurt heb je toch echt de inzet van professionals nodig. Daardoor krijg je ook meer respons van bewoners.”

Verschillende talenten in het meedenkteam

Samen met de kerngroep organiseerde Kamphuis in juni 2019 de eerste grote buurtbijeenkomst. Daarbij was ook de wethouder aanwezig. Tijdens deze buurtbijeenkomst werd een groter meedenkteam opgericht dat bestond uit dertig mensen verdeeld over een aantal werkgroepen voor onder meer communicatie, techniek en markten. “Buurkracht is er heel goed in om in hele korte termijn mensen bij elkaar te brengen en een meedenkteam te vormen. En ik merkte al meteen dat de buurt zichzelf heel goed kan organiseren. Het werkt als een olievlek”, vindt Jansen.

“Samenwerking en interactie tussen de werkgroepen is cruciaal om goede besluiten te kunnen nemen”, zegt ook Van der Kroef. “Bij ons werkte dat goed. Je moet de talenten, ervaring en professionaliteit van de mensen uit de groep benutten. We zijn gaan kijken welke alternatieven technisch haalbaar en betaalbaar zijn, wat de mogelijkheden zijn van collectieve inkoop en hoeveel mensen je mee zou kunnen krijgen. De leden van het meedenkteam hadden daarbij een adviserende en coproducerende rol. Vanuit het meedenkteam hebben we zelfstandig een overkoepelend Buurtplan 2020 ontwikkeld. Naast het onderzoek naar aardgasvrij is er in De Buitenpepers bijvoorbeeld ook behoefte aan een buurtvereniging die thema’s als leefbaarheid, klimaatbestendigheid en veiligheid gaat aanpakken.”

Hoe nu verder naar aardgasvrij?

Op de laatste buurtbijeenkomst van het Buurkracht-traject presenteerde de meedenkgroep het Buurtplan 2020. Van der Kroef: “We hebben daarin verschillende scenario’s voor de buurt uitgewerkt. Als alternatief voor aardgas heeft op termijn de aanleg van een lagetemperatuurwarmtenet de voorkeur. Ofwel met een collectieve warmtepomp, ofwel met een net waarbij de bewoners een eigen warmtepomp aanschaffen.”

Na de presentatie van het Buurtplan 2020 stopte het traject van Buurkracht in november 2019. “Voor mij is het project afgerond, maar ik ben nog wel betrokken”, vertelt Kamphuis. “Want ik zie bij de bewoners in De Buitenpepers echt een verlangen om het project voort te zetten.” Die taak rust op de schouders van het meedenkteam. “Het is een half jaar heel intensief geweest”, zegt Van der Kroef. “Het vertrek van Kamphuis als procesbegeleider voelde wel wat abrupt en daarmee brak voor ons een nieuwe fase aan. Je krijgt een nieuwe groepsvorming en moet een doorstart maken. Het is echt een achtbaan die omhoog en omlaag gaat.”

Na de officiële afronding van het Buurkracht-traject stond er in De Buitenpepers een groep actieve bewoners klaar die verder aan de slag wil met het isoleren van woningen, het verbeteren van de leefbaarheid en een onderzoek naar een alternatief voor aardgas. Wethouder Mike van der Geld, verantwoordelijk voor onder andere Energie en Klimaat, is nauw betrokken en trots op de betrokkenheid van de inwoners uit de vijf proefbuurten, waaronder De Buitenpepers: “Wij zijn de eerste generatie die de gevolgen van klimaatverandering ondervindt en die er daarom echt iets aan gaat doen. Als we willen dat de stad bewoonbaar blijft voor onze kinderen is het nodig stappen te zetten op weg naar een duurzaam ‘s-Hertogenbosch. Het Buurtplan is een mooi voorbeeld van hoe je samen en met elkaar verder komt!”

Subsidieaanvraag bij het rijk

In december 2019 zijn twaalf leden van het meedenkteam uit De Buitenpepers verder gegaan met de uitvoering van het Buurtplan 2020 en is een nieuwe coördinatiegroep gevormd. “Aanvankelijk wilden we met de coördinatiegroep in ons eigen tempo verder gaan,” vertelt Van der Kroef, “maar al snel nodigde de gemeente ons uit om voor De Buitenpepers een subsidieaanvraag in te dienen bij het Programma Aardgasvrije Wijken. Daardoor brak opnieuw een intensieve periode aan om in overleg met de gemeente de subsidieaanvraag op te stellen.”

Half februari 2020 besloot het college van burgemeester en wethouders echter om een subsidieaanvraag te doen voor ’t Zand, een van de andere proefbuurten aardgasvrij. Van der Kroef: “De teleurstelling binnen onze Coördinatiegroep duurde gelukkig maar even. We gaan nu verder met ons buurtplan in nauwe samenwerking met Jansen en de gemeente. De BZK-aanvraag heeft ons wel helpen nadenken over wat we willen en hoe we het gesprek met de bewoners aangaan. We richten ons nu in eerste instantie op informatie over energiegedrag en woningisolatie. We gaan verder uitzoeken wat de mogelijkheden zijn van woningisolatie, hoe je het beste gezamenlijk kunt inkopen en wat een goed alternatief is voor aardgas dat past bij onze buurt. Daarna gaan we terug naar de bewoners. Ons plan is om straks met twee straten in De Buitenpepers aan de slag te gaan met de gezamenlijke inkoop van vloer-, dak- of spouwmuurisolatie. Van daaruit kunnen we een model ontwikkelen en per straat een ambassadeur gaan aanwijzen. Het doel is om alles dan uiteindelijk te bundelen tot een aantrekkelijk aanbod.”

Het onderzoek naar één aardgasvrij-scenario passend bij de buurt wordt in 2020 voortgezet. Dat doen de bewoners in overleg met de gemeente en experts op het gebied van aardgasvrije technieken. De keuze voor het scenario wordt in de loop van 2020 voorgelegd aan de bewoners van De Buitenpepers.

Afbeeldingen

X (voorheen Twitter)

Cookie-instellingen