Nagele uitgelicht

03-12-2020
17633 keer bekeken

In 46 gemeenten wordt binnen proeftuinen gewerkt aan het aardgasvrij maken van een woonwijk, dorp of buurt. Tussen 2018 en 2022 wordt door het hele land ervaring opgedaan. Hoe pak je dat aan, een wijk aardgasvrij maken? In deze rubriek gaan we op zoek naar antwoorden.

Prijsvraag

Nagele, een dorp in de Noordoostpolder, werd in de jaren vijftig bekend om zijn moderne, vooruitstrevende architectuur, volgens de uitgangspunten van Het Nieuwe Bouwen. Het is het enige dorp in Nederland waar alle gebouwen platte daken hebben. Vandaag de dag wil Nagele opnieuw van zich doen spreken: het wil het eerste aardgasvrije dorp in Nederland worden. Begin volgend jaar gaat de eerste schop de grond in.

“De aanpak in Nagele is vooral vooruitstrevend omdat we een totaal ander warmteconcept toepassen. Als je proeftuin bent, moet je iets uitproberen dat nog niet eerder is gedaan”, vindt Rutger Bergboer, projectleider van coöperatie Energiek Nagele, die in 2017 het initiatief nam om Nagele te verduurzamen. Er werd samen met een aantal partners een prijsvraag uitgeschreven waarbij architecten, energiespecialisten, ondernemers en technische universiteiten werden opgeroepen met vernieuwende ideeën te komen op het gebied van duurzame energie. “Ideeën die ook echt in Nagele uitgevoerd konden worden”, aldus Bergboer.

Seizoenopslag voor warmte

De jury koos unaniem voor een concept waarbij woningen energie krijgen met een centrale seizoensopslag voor warmte. De platte daken van Nagele worden gebruikt voor vacuümbuis collectoren die energie opwekken, in de vorm van warm water. Het warme water van de thermische zonnecollectoren wordt via een warmtenet afgevoerd naar een ondergrondse, goed geïsoleerde opslagtank. In de winter wordt hieruit warmte geleverd aan de omliggende woningen.

Positieve businesscase voor rijtjeshuizen

Het concept is elders al een-op-een toegepast, maar nog niet eerder in een hele woonwijk. Bergboer: “We starten daarom met acht woningen en een voormalig schoolgebouw. Met dit voorbeeldproject doen we kennis en ervaring op die wordt meegenomen naar de volgende woonhoven.” De businesscase is met name positief voor het oudere deel van Nagele, waar voornamelijk rijtjeshuizen staan. “De leidingen van het warmtenet gaan hier via een zijkant van het woonblok omhoog, loopt over alle daken, en gaat dan via de bestaande rookgasafvoer van de cv-ketel naar de afleverset in de woningen. Bewoners hoeven zelf dus niets te doen in hun woning waardoor het ook haalbaar is voor bewoners met een smallere beurs. In het nieuwere deel van Nagele staan vooral twee-onder-een-kapwoningen. Daar moet de leiding bij iedere twee woningen aangebracht worden, waardoor de aanlegkosten hoger uitvallen. Voor dit deel van het dorp zullen we daarom het ontwerp verder optimaliseren en innoveren.”

Obstakels

Hoewel de werkzaamheden nog moeten beginnen, is er gedurende de voorbereiding al veel geleerd. Soms waren er onderweg obstakels, vertelt Bergboer. “We liepen er tegenaan dat in eerste instantie de subsidie Stimulering Duurzame Energieproductie en Klimaattransitie (SDE+) niet mogelijk was voor ons systeem. Daarvoor moet je minimaal 200 vierkante meter aan collectoren plaatsen en bovendien is deze subsidie perceelgebonden. Onze daken zijn natuurlijk nooit 200 vierkante meter per perceel, maar de collectoren staan wél met elkaar en met de seizoensbuffer in verbinding. Het is één systeem waarbij ook de buffer in een perceel ligt. ‘Zo simpel werkt het niet’, kregen we aanvankelijk te horen. Omdat we in overleg bleven én omdat we een proeftuin zijn, hebben we uiteindelijk toch toestemming gekregen, maar we zijn er driekwart jaar mee bezig geweest.” 

Gouden greep

Sinds 2019 fungeert een bewonersadviescommissie als klankbord voor het bestuur van Energiek Nagele. Zij komen zo’n drie keer per jaar bij elkaar om te adviseren, feedback te geven en mee te denken over de koers. Daarnaast heeft de coöperatie een Comité van Advies aan zich verbonden. Het werd een zware commissie, met oud-minister Sybilla Dekker, Laetitia Ouillet (voormalig directeur Strategic Area Energy, TU Eindhoven) en Jacco Karens (jurist Instituut voor Bouwrecht). “Dit is een gouden greep geweest”, zegt Bergboer. “Sybilla Dekker bijvoorbeeld heeft ingewikkelde processen rond grote infrastructurele projecten met burgerinspraak meegemaakt, die ervaring kwam goed van pas.” Het Comité van Advies kwam op belangrijke beslismomenten bij elkaar. “Op het juiste moment hebben ze ons de juiste afslag laten nemen.”

Governance: een ingewikkeld vraagstuk

De coöperatie heeft bijvoorbeeld meegedacht over de governance voor de proeftuin. Bergboer: “We hebben een tijd opgetrokken met een warmtebedrijf. Dat kon ons ontzorgen en wilde eventueel wel financieren. Dat leek aantrekkelijk, maar het Comité van Advies hield ons een spiegel voor: ‘Wie zit er nu eigenlijk aan het stuur? Onze mensen of die grotere partij? Zou je niet beter eerst zelf willen uitzoeken hoe je zelf de dingen wil inrichten?’ We kwamen tot de conclusie dat we de zeggenschap niet uit handen wilden geven. Althans, niet op dit moment.”
De zeggenschap over het warmtesysteem bleek een ingewikkeld vraagstuk, waarover goed moest worden nagedacht. “Er zijn drie partijen: de gemeente, de woningcorporatie en de woningeigenaren verenigd in Energiek Nagele.  De corporatie heeft 185 woningen; hoeveel aandelen of zeggenschap moesten zij krijgen? De subsidie vanuit het Programma Aardgasvrije Wijken loopt via de gemeente, dus die wil ook iets te zeggen hebben. En onze woningeigenaren natuurlijk ook. Maar hoe moest de zeggenschap tussen die partijen verdeeld worden?”

Geen gedoe over aandelen

Uiteindelijk is besloten om een stichting op te richten die voor 100 procent aandeelhouder wordt van een warmte bv. “Deze stichting heeft een ideëel doel: de winsten moeten ten goede komen aan Nagele en eventuele volgende projecten. Alle drie de partijen hebben evenveel zeggenschap, en daarboven hangt een Raad van Toezicht. Met deze constructie krijgen we geen gedoe over aandelen en het ideële doel – voor en door het dorp – blijft overeind. Als we later besluiten toch in zee te willen met een ander warmtebedrijf, zal dat bedrijf onze uitgangspunten moeten onderschrijven, die juridisch geborgd zijn. Hiermee voorkomen we dat er te veel geld naar partijen gaat die geen binding hebben met het dorp.” 

Meer weten?

Op www.energieknagele.nl staan plannen, schetsen en de laatste ontwikkelingen over de overstap naar aardgasvrij in Nagele.

Afbeeldingen

X (voorheen Twitter)

Cookie-instellingen