Eigenheid platteland
De eigenheid van het platteland kreeg tot voor kort weinig aandacht in de aanpak van de warmtetransitie. En dat terwijl plattelandsgemeenten unieke kenmerken hebben die eigen kansen en dilemma’s met zich meebrengen. Zo ervaren bewoners van plattelandsgemeenten vaak meer sociale cohesie dan bewoners in de steden. Ze zijn gemiddeld ook meer verenigd. Door de gemeenschapszin en doordat mensen op het platteland elkaar vaak beter kennen en meer op elkaar aangewezen zijn, kan sneller een vliegwieleffect ontstaan bij de aardgasvrij-opgave.
Verder bestaan plattelandsgemeenten meestal uit meerdere kleine kernen met landelijk gebied daartussen en relatief veel particulier eigendom. Een wijkgerichte aanpak lijkt daardoor minder goed toe te passen dan in de steden. Ook de technische oplossingen zijn anders voor het platteland. In de dorpskernen zijn vaak nog wel (kleinschalige) collectieve oplossingen mogelijk, maar de bewoners in het buitengebied zijn aangewezen op individuele systemen. Wat zijn daarbij de meest kansrijke technische oplossingen? Hoe geef je hierbij invulling aan je regierol als gemeente? En hoe kun je met een kleine bezetting vanuit de gemeentelijke organisatie stappen zetten?
Bevindingen uit de leerkring
In het afgelopen jaar zijn het Kennis- en leerprogramma Aardgasvrije Wijken en een grote groep plattelandsgemeenten met deze vragen aan de slag gegaan in een leerkring. De deelnemers hebben daarbij ingezoomd op drie thema’s: participatie & samenwerking met bewoners en gebouweigenaren, regie & organisatie en technische oplossingen. Samen met de gemeenten is geïnventariseerd wat een werkende aanpak kan zijn voor plattelandsgemeenten in de warmtetransitie. Hieronder staan de algemene aanbevelingen die naar voren zijn gekomen.
- Technische oplossingen: all electric is het meest kansrijk
Grootschalige collectieve oplossingen zijn over het algemeen niet mogelijk op het platteland. Buiten de kernen liggen de gebouwen ver uit elkaar en ook binnen de dorpskernen is er vaak een mix van verschillende type gebouwen. Soms zijn kleinschalige collectieve oplossingen mogelijk in de dorpskernen, maar het blijft maatwerk. De meeste plattelandsgemeenten zien all electric als de meest kansrijke oplossing voor het grootste gedeelte van de gebouwde omgeving.
- Participatie en samenwerking: ontzorging is nodig
In de leerkring is geconcludeerd dat een ontzorgingsaanpak nodig is om bewoners en andere gebouweigenaren in beweging te krijgen om te verduurzamen, zeker als bij hen alleen individuele oplossingen mogelijk zijn. Als je als gemeente dan niet ontzorgt, blijven te veel mensen afwachten. Faciliteer je bewoners gedurende de hele klantreis, met inzet van de sterke gemeenschapszin die in veel plattelandsgemeenten bestaat. Een aantal gemeenten geeft daarbij advies op technisch en financieel vlak. Bijvoorbeeld door energiescans aan te bieden, begeleiding in offertetrajecten en financieel advies over subsidie- en financieringsmogelijkheden.
Een aantal gemeenten gaat nog een stap verder en probeert ook samenwerking te zoeken met (lokale) marktpartijen voor collectieve inkoopacties. Op die manier zijn vraag en aanbod aan elkaar gekoppeld en worden bewoners en gebouweigenaren tijdens de hele klantreis ondersteund en ontzorgd. Dit vraagt wel om een planmatige aanpak met segmentatie per type gebouwen. Zo’n aanpak is vaak eerder gemeentebreed en niet wijkgericht, omdat ook in de dorpskernen veel verschillende typen gebouwen naast elkaar staan. Een en ander vraagt bovendien om een nauwe samenwerking met de netbeheerder om de impact op het net goed in te kunnen schatten en de ontwikkelingen te monitoren.
- Regie en organisatie: het blijft maatwerk
Verder werd geconcludeerd dat zoeken naar dé aanpak niet werkt. Je behaalt eerder resultaat met meerdere verschillende aanpakken naast elkaar. Zelfs binnen de dorpskernen is maatwerk nodig. Probeer daarbij zoveel mogelijk te zoeken naar kleinschalige coöperatieve samenwerkingen en oplossingen. Sluit aan bij de aanpak van onderop. Veel plattelandsgemeenten zetten eerst in op een gemeentebrede aanpak en dan vooral voor bewoners bij wie sprake is van energiearmoede. De focus ligt hierbij op reductie van de vraag met campagnes die gericht zijn op het stimuleren van isolatiemaatregelen. Faciliteer en informeer over de mogelijke aanpassingen op natuurlijke momenten, zoals bij een verhuizing. Zet daarbij zoveel mogelijk verschillende kanalen in, bijvoorbeeld makelaars of dorpsverenigingen.
Maatwerk dus. Dit vergt nogal wat van de gemeentelijke organisatie, terwijl de capaciteit bij plattelandsgemeenten vaak klein is en de interne organisatie er niet goed op is ingericht. Capaciteit en interne organisatie blijven belangrijke aandachtspunten, willen plattelandsgemeenten succesvol zijn in de warmtetransitie.
Geleerde lessen op een rij
In de Verkenning kansen en mogelijkheden plattelandsaanpak aardgasvrij lees je meer. Per thema staan de geleerde lessen op een rij. Daarnaast worden tips gegeven en suggesties voor vervolg. De verkenning is voor alle ambtenaren en bestuurders van plattelandsgemeenten die een rol hebben in het aardgasvrij maken. Daarnaast zijn de inzichten ook interessant voor andere betrokkenen, zoals bewoners en gebouweigenaren in plattelandsgemeenten en marktpartijen. De bedoeling is dat de informatie in deze eerste verkenning in de loop van de tijd worden verrijkt met nieuwe inzichten. Daarbij zal ook aandacht zijn voor de aanpak van energiearmoede die door de energiecrisis op dit moment de primaire focus is binnen veel gemeenten.
De aanpak voor de plattelandsgemeenten is al met al op sommige onderdelen een stuk uitdagender dan in stedelijke gebieden. Tegelijk bieden de kenmerken van het platteland ook extra kansen. Het is belangrijk om met elkaar te blijven verkennen hoe plattelandsgemeenten invulling kunnen geven aan hun regierol, met oog voor hun eigenheid.
Lees hier de Verkenning kansen en mogelijkheden plattelandsaanpak aardgasvrij