PAW in de praktijk: Oranjewijk in Leeuwarden

06-07-2022
5792 keer bekeken

Blijf op de hoogte

Op de hoogte blijven van het nieuws op deze pagina? Log in of maak een account aan. Klik op de knop 'VOLGEN' bovenaan deze pagina. Dan krijg je bericht als er iets op deze pagina wijzigt. 
 

Ik wil een account

 

In 64 proeftuinen werken we aan het aardgasvrij maken van een woonwijk, dorp of buurt. Hoe pak je dat aan, een wijk aardgasvrij maken? In de rubriek ‘PAW in de praktijk’ gaan we op zoek naar antwoorden. In de Oranjewijk in Leeuwarden speelt de stapsgewijze aanpak een grote rol.

“Ik woon midden in de wijk,” vertelt Siebe Schootstra, projectleider van de proeftuin Oranjewijk in Leeuwarden. Het bijzondere aan de Oranjewijk is dat het een beschermd stadsgezicht is. Schootstra: “In 1900 begon de industrie van Leeuwarden te groeien en werd het nieuwe kanaal uitgegraven. Er verschenen eerst pakhuizen langs het kanaal en daarna herenhuizen; daarachter werd een wijkje gebouwd, tussen 1900 en 1920. Vlak bij het centrum van Leeuwarden is het een binnenstedelijke vooroorlogse wijk. Geen spouwmuur te vinden, veel erkers, veel glas in lood. Er staan de nodige rijksmonumenten in de wijk. Je bent dus beperkt in wat je kunt doen met die huizen. Bijvoorbeeld dubbel glas en sponningen vervangen: dat mag niet bij monumenten en bij een beschermd stadsgezicht wíl je het niet. Net als zonnepanelen die te zien zijn vanaf de straat.”

Siebe Schootstra, foto: Marchje Andringa

Doel: de regie in eigen handen houden

De samenstelling van de Oranjewijk is divers, met onder andere inkomensverschillen tussen de dure huizen langs het kanaal en particuliere huurhuisjes in de wijk erachter. De enige corporatiewoningen zijn studentenappartementen; met nog eens 26 woonschepen gaat het om een totaal van 542 woningen, waarvan 450 in particulier bezit. Oranjewijk is in de derde ronde PAW-proeftuin geworden; sinds enkele maanden dus. Maar voor die tijd gebeurde er al veel. Schootstra: “Het is een wijk met veel sociale binding en veel activiteiten en werkgroepen. Een daarvan was Nieuwe Energie Oranjewijk (NEO), een aantal bewoners die anderen probeerden te enthousiasmeren voor verduurzaming. Ze organiseerden energiecafés, deelden spaarlampen en brievenbusborstels uit. De fut was er een beetje uit rond 2018.” Schootstra werkt als zzp’er als adviseur en projectmanager voor bedrijven en overheden aan de energietransitie: “Ik wilde ook in mijn eigen wijk daar wat mee gaan doen. Ik heb voorgesteld om een energiecoöperatie op te richten en met de gemeente te gaan praten. Het schrikbeeld van de gemeente die van bovenaf een wijkuitvoeringsplan oplegde was voor de trotse Oranjewijk-bewoners reden om het heft in handen te nemen. Het doel van de coöperatie was dan ook het in de wijk houden van de regie over de energietransitie.”

Hybride warmtepompen te huur

De gemeente stelde eisen aan de enthousiaste bewoners: zorg eerst maar eens dat je 100 leden hebt – maar pakte het, toen dat na twee maanden geregeld was, volgens Schootstra zeer welwillend op. Leeuwarden betaalde een onderzoek van technisch consultant Royal HaskoningDHV naar de mogelijke varianten voor warmtesystemen in de wijk – onder andere aquathermie. En de gemeente had geld voor communicatie om de varianten uit het onderzoek met de bewoners door te spreken. “Toen we in 2019 de opties voor warmtebronnen in kaart hadden hadden, zijn we aan de voorwaarden gaan werken. Want zonder isolatie van de oude huizen hoeven we helemaal niet te praten over bijvoorbeeld aquathermie. Dus hebben we ingezet op een stapsgewijze aanpak. Om te beginnen willen we in acht jaar de isolatiewaarde van de woningen opkrikken zodat ze geschikt zijn voor een middentemperatuur-verwarming. Dan heb je in jaar nul geen huizen en gedurende die 8 jaar steeds meer huizen die geschikt zijn voor middentemperatuur. Nu komt de truc: die geven we alvast een hybride warmtepomp met zonthermie; die huren ze. Dan zijn woningen in 2029 niet alleen klaar voor middentemperatuur; ze verwarmen dan al op middentemperatuur! Dan kun je in één keer overstappen naar een warmtenet. In de tussentijd zien mensen bij de buren dat het werkt; dat ze besparen. Dat overtuigt mensen om mee te doen.”

Een derde minder financiering

“Als we dan in 2030 de warmtepompen niet meer nodig hebben,” vervolgt Schootstra, “dan gaan ze door naar de volgende wijk. Waar je weer in 8 jaar tijd de volgende 500 woningen van het gas afkrijgt. Zo zorg je dat de onrendabele top voor de aansluiting op het warmtenet 0 is. Wij gebruiken de rijksbijdrage dan ook niet om de onrendabele top te vergoeden; wij gebruiken die vooral voor het proces. Om ervoor te zorgen dat er collectief zaken worden gedaan. Afvoer bouwafval, beveiliging, opslag: wij regelen dat collectief. Daardoor is de aannemer goedkoper. We stoppen het geld ook in de hybride warmtepompen, die we zoals ik al zei gaan verhuren vanuit onze energiedienstenbedrijf. Daarvoor komt een huuropbrengst terug. Maar het maakt de investering voor bewoners een stuk minder. Met een derde minder financiering kunnen veel meer woningeigenaren meedoen.”

Energie- en bouwloket

Een belangrijke rol in Oranjewijk is weggelegd voor het energiedienstenbedrijf van de wijk. Schootstra: “Wij noemen het het energie- en bouwloket. Bij een loket krijg je hulp als bewoner. Zo biedt het loket gestandaardiseerde pakketten voor isolatie. Want iedereen zit met de vraag: hoe, wat en wat kost dat? Als je dat kunt standaardiseren – in nieuwbouwwijken kan dat relatief gemakkelijk – weten bewoners waar ze aan toe zijn.” Met verschillende, oude woningen is dat een uitdaging. Toch vindt Schootstra het belangrijk om bewoners standaarden aan te kunnen bieden: “Wij zorgen  dat de grote vragen al vroeg beantwoord worden, zodat bewoners in principe ja kunnen zeggen. Dan kan het energie- en bouwloket kijken of het financierbaar is.” Dat betekent dat er advies wordt gegeven over mogelijk financieringen; dat kan niet zomaar omdat bij financieel advies een zorgplicht hoort. “Door de combinatie van de investering met de integrale woonlasten mikken we op een financieel advies ‘light’ dat minder rompslomp zal geven.”

Vijf types

Pas als de financiering rond is, gaan de aannemer, de installateur en de EPA-inspecteur voor elke woning een maatwerkofferte maken. Dat scheelt voor hen ook heel wat, stelt Schootstra; “Aannemers maken nu vaak tien offertes en scoren één opdracht. Dat doen we anders. We gaan het offerteproces online aanbieden: mensen gaan zelf vinkjes zetten, met hulp van een energiecoach. We denken dat de 450 woningen allemaal lijken op één van de vijf types.” Dat suggereert precisie op de uiteindelijke kostprijs, maar Schootstra wil daar voorzichtig mee zijn: “Dat is niet helemaal terecht natuurlijk. Hoe veel werk het vervangen van glas in een erker is, hangt erg af van de staat van de erker, en die verschilt per woning. Als er ook houtrot is, wordt het een stuk duurder. Maar we denken dat  we de bewoners een aanbieding kunnen doen die niet meer dan 5 procent afwijkt van een van de vijf standaardpakketten.”

Koppelen

Schootstra ziet en organiseert allerlei koppelkansen: “Aan de aannemers stellen we eisen via raamcontracten zodat we ook aan andere doelen kunnen werken. Als er acht jaar lang bouwactiviteit is in de wijk, kunnen er bijvoorbeeld arbeidsplaatsen gemaakt worden voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt; we willen meer groen in de wijk en we willen ondergrondse vuilcontainers. En we willen het circulair. Waarom zou je dat niet meteen koppelen?”

Bewoners betrekken via de coöperatie

De energiecoöperatie Nieuwe Energie Oranjewijk UA (dat staat voor Uitsluiting Aansprakelijkheid, een aansprakelijkheidsregeling voor een coöperatie) heeft inmiddels 170 leden. De leden hebben inspraak en stemrecht. Schootstra: “Leden kunnen dus heel actief betrokken zijn. Ze hebben juridisch een stem zonder aansprakelijkheid te hebben. We hebben vooral leden geworven via enquêtes in de hele wijk. We hebben de interesse in een warmtenet gepeild, we hebben de interesse in collectief isoleren gepeild. Dat heeft leden opgeleverd. Maar realiseer je wel: 170 is nog niet de helft van de wijk. De verhuurders zijn nog weinig betrokken. We hebben daarom nu een woningcorporatie bereid gevonden om kennis met hen te delen over hoe je dat doet, verduurzamen van een huurwoning. Verhuurders zullen wel moeten, nu er ook verplichtingen vanuit het Rijk komen voor het energielabel van huurwoningen.”

Vertrouwen in de buren

Schootstra vertelt hoe Oranjewijk de overtuigingskracht van buren inzet: “Tijdens het altijd goed bezochte speeltuinfeest hadden we twintig woningen van ambassadeurs opengesteld om te laten zien wat je kunt bereiken met verduurzaming. Dat werkt goed. Er zijn hier een paar panden uit 1900 die al van het gas af zijn. Dat realiseren veel mensen zich niet, dat het ook met oude woningen echt kan.” Om het succes van de ambassadeurs op te schalen gaat Oranjewijk gebruik maken van ‘Slimme Buur’, een platform van klimaatstichting HIER. Schootstra: “Daarop kun je als bewoners zien wie al verduurzaamd heeft in de wijk. Mensen vertrouwen hun buren om erachter te komen hoeveel gedoe het was, of de werkzaamheden goed gedaan zijn enzovoort. In een wijk met zo veel sociale binding kan dit een grote rol spelen.”

Meer informatie vind je op www.nieuweenergieoranjewijk.nl

Afbeeldingen

X (voorheen Twitter)

Cookie-instellingen