Hoe staat de gemeente Deventer ervoor op het gebied van de warmtetransitie?

Kossen: “Begin 2021 hebben we de transitievisie warmte vastgesteld. We zijn nu druk bezig met de voorbereiding en uitvoering van drie wijkuitvoeringsplannen. Een mooi voorbeeld uit één van die plannen is het slimme warmtenet in de proeftuinwijk Zandweerd. Dit warmtenet wordt verwarmd vanuit de nabijgelegen rioolwaterzuiveringsinstallatie. Het gaat een nog te bouwen nieuwbouwwijk verwarmen, en in de nabije toekomst omliggende bestaande woningen duurzame warmte bieden. De infrastructuur voor de nieuwbouw is al aangelegd, er liggen afspraken met corporaties en wij zijn bezig om ook particuliere woningeigenaren in Zandweerd te verleiden om aan te sluiten op dit warmtenet. We zijn dus stevig bezig.”

Wat doen jullie op regionaal niveau als het aankomt op de warmtetransitie?

Kossen: “In het project Transform kijken we samen met de provincies Gelderland en Overijssel en de gemeenten Zutphen, Apeldoorn en Zwolle hoe we gezamenlijk kunnen bijdragen aan de warmtetransitie, in de vorm van het betaalbaar verduurzamen en aardgasvrij maken van bestaande én nieuwe woningen. Ik vind het heel mooi dat we die zoektocht samen aangaan, want het is een hele lastige en uitdagende opdracht. Zowel financieel, als op het gebied van wet- en regelgeving. Alleen kunnen we het niet. Daarom zoeken we ook binnen de gemeente Deventer verbinding met externe partners als corporaties en specialisten op het gebied van warmte en waterschappen.”

Er worden dus al volop verbindingen gelegd. Welke koppelkansen zijn er in Deventer rond de warmtetransitie?

Kossen: “Een betere vraag is: welke kansen zijn er niet? Klimaatadaptatie, meerjarenonderhoudsplannen, de nieuwbouwopgave, sociale cohesie, werkgelegenheid, veiligheid: het gebeurt allemaal in de wijken. Er zijn zo enorm veel koppelkansen, dat kiezen eigenlijk de grootste uitdaging is. Hoe zorg je dat je focus houdt en dat je de koppeling maakt, daar waar het integraal kan?”

En, hoe zorgen jullie daarvoor?

Kossen: “We leggen intern programmeringen op elkaar en doen hetzelfde met de programmeringen en planningen van corporaties en andere externe partners. Tijdens overleggen kijken we wat we in elkaar kunnen schuiven, kunnen vertragen, kunnen versnellen. Oftewel: op welke manier we rekening met elkaar kunnen houden, waardoor de wijk de minste overlast heeft en het resultaat het grootst is. Zo creëren we samen een integrale aanpak. Dat klinkt heel logisch en makkelijk, maar het is altijd lastig. Elk proces, elk domein, elke partner, elk programma heeft zijn eigen prioriteit en urgentie. Om te voorkomen dat iedereen voor zijn eigen eilandje gaat strijden, moet je met elkaar het gevoel van integraal werken willen uitdragen.”

Wat is daarin je rol als gemeentesecretaris?

Kossen: “Om continu te benadrukken richting mijn medewerkers dat we één gemeente zijn en dat we allemaal bezig zijn met een maatschappelijke opgave voor dezelfde lokale gemeenschap. Of we dat nou doen vanuit sociaal, ruimtelijk of financieel perspectief: we doen het allemaal voor dezelfde bewoners. Zolang dat de focus is én blijft van onze discussies, snappen medewerkers dat het geven en nemen is. Dat is af en toe lastig, want iedereen wil het beste uit zijn ‘gebiedje’ halen. Maar we moeten samenwerken om zo goed mogelijk de zaken te regelen voor onze bewoners. Als het gaat om de warmtetransitie, hoef ik gelukkig niemand binnen mijn organisatie te overtuigen van het belang van integraal werken. De energietransitie als geheel staat bij iedereen bovenaan de agenda. Soms moet ik medewerkers wel overtuigen daadwerkelijk bij te dragen door bijvoorbeeld een stapje bij te zetten of juist een pas op de plaats te doen. We kunnen met z’n allen wel zeggen dat de energietransitie het allerbelangrijkst is, maar dat is niet genoeg. We moeten het laten zien.”

Hoe nieuw is deze integrale werkwijze voor jullie?

Kossen: “Onze ambtelijke organisatie is zo georganiseerd dat integraal werken al een vaste werkwijze is. Het koppelen van opgaven heeft wat ons betreft namelijk altijd meerwaarde, niet alleen in relatie tot de warmtetransitie. We hebben daardoor veel ervaring met hoe je samen met externe partners programmeert in een wijk en hoe je intern programmeringen op elkaar kunt leggen. Om het integrale werken te borgen, hebben wij een laag regiemanagers toegevoegd aan onze organisatie. Zij bewaken de grote thema’s, zoals de warmtetransitie, die de programma’s overstijgen. Antonique Hamaker is onze regiemanager voor de warmtetransitie. Zij zorgt dat dit thema integraal behandeld wordt.”

We kunnen wel zeggen dat de energietransitie het allerbelangrijkst is, maar we moeten het laten zien.

Antonique Hamaker, op wat voor manier vul je als regiemanager de gemeentesecretaris aan op het gebied van de warmtetransitie?

Hamaker: “De gemeentesecretaris is eindverantwoordelijk. Ik ga inhoudelijk op kop. Ik borg de integrale aanpak in de organisatie en met externe partners. Verder ben ik eerste bestuurlijk adviseur en zorg ik voor de voorbereiding van de bestuurlijke besluitvorming en de planning- en controlverantwoording. Ik zorg dus dat het een collegiaal besluit wordt. En dat er urgentie op het thema komt, waardoor mensen bereid zijn water bij de wijn te doen en wij een integrale aanpak kunnen neerzetten. Daar adviseer ik de gemeentesecretaris over. Ik zorg ook voor bestuurlijke borging: hoe je dit het beste uitlegt aan het bestuur en ervoor zorgt dat daar ook commitment komt vanuit de diverse portefeuilles.”

Marcel Kossen, hoe belangrijk is de rol van de regiemanager bij de warmtetransitie in Deventer?

Kossen: “De regiemanager is onmisbaar. Regiemanagers maken het mogelijk om integraal werken als uitgangspunt in onze organisatie te hebben. Samen met de andere directeur, Deventer heeft een tweehoofdige directie, overleg ik tweewekelijks met alle regiemanagers. Wij delen als directeuren de strategische lijn en hier krijgen wij inhoudelijk advies op van de regiemanagers. Samen stemmen we vervolgens af hoe we het naar de politiek kunnen brengen. Als gemeentesecretaris ben ik verantwoordelijk voor de verbinding met het bestuur, maar de manier waarop wordt dus in gezamenlijkheid besloten. De regiemanagers vullen mij als gemeentesecretaris enorm aan.”

Welke succesfactoren zien jullie in je werkwijze en rolverdeling?

Kossen: “Dat we werken op basis van toegevoegde waarde en dat de focus altijd ligt op de inhoud in plaats van op bevoegdheden. Als ik overleg met Antonique gaat het nooit over wie er eigenlijk ‘de baas’ is. We weten van elkaar waar we sterk in zijn en vullen elkaar aan. Daardoor kan ik vanuit mijn rol als gemeentesecretaris richting het dagelijks bestuur zorgen dat daar de goede discussies plaatsvinden. Hierdoor kan een inhoudelijk sterke stap gezet worden richting de gemeenteraad waar dan hopelijk in politiek verband ook de juiste discussies worden gevoerd.”

Zijn er uitdagingen bij het koppelen van opgaven aan de warmtetransitie en hoe lossen jullie deze op?

Kossen: “De interne afstemming is echt een grote uitdaging. Je moet samenwerken, je moet buiten je programma kunnen stappen, je moet binnen de gemeente met al die verschillende afdelingen en teams, met verschillende prioriteiten, tot een gezamenlijke planning komen. Integraal werken is op elk thema echt hard werken. En dan heb je het alleen nog maar over de gemeente intern. Diezelfde samenwerking en afstemming vindt ook plaats met alle partners in de wijken en zij hebben op hun beurt ook intern weer discussies over planningen, ambities en investeringen. Het is een enorme puzzel. Maar mijn ervaring is dat als je samenwerkt met mensen die ook geloven in het belang van de warmtetransitie, je er altijd samen uitkomt.”

Wat is voor jullie de meerwaarde van het koppelen van opgaven aan de warmtetransitie?

Kossen: “Koppelen betekent dat je er meer uit kan halen, met dezelfde inzet van middelen. Het meest kenmerkende voordeel op het gebied van de warmtetransitie zit in het fysieke domein. Simpel gezegd: de straat hoeft maar één keer open. Zo koppelen we in de proeftuinwijk Zandweerd de aardgasvrije opgave aan de verbetering van de fysieke leefomgeving door onder- en bovengrondse infrastructuren aan te pakken en klimaatadaptieve maatregelen toe te passen. Bij de koppeling met sociale opgaves, waar we in deze wijk ook actief op inzetten, is het lastig om van tevoren te zeggen wat het precieze resultaat gaat zijn. Dat gaat om gevoel en gedrag, dat kunnen we pas op lange termijn vaststellen. Maar ik ben er honderd procent van overtuigd dat het koppelen van sociale opgaves als sociale cohesie, werkgelegenheid en veiligheid aan de aardgasvrije opgave meerwaarde heeft. Als je een wijk aanpakt en de bewoners daarin meeneemt door overlast te beperken, door te luisteren naar hun wensen, door ze de gelegenheid te geven mee te denken, dan gaat dat absoluut positief uitpakken.”

Ik ben er honderd procent van overtuigd dat het koppelen van sociale opgaves aan de aardgasvrije opgave meerwaarde heeft.

Hamaker: “We hebben eerder grootonderhoudsprojecten in de openbare ruimte gekoppeld aan sociale projecten. In alle gevallen is de sociale cohesie in de buurt toegenomen. Mensen weten elkaar beter te vinden, eenzaamheid neemt af, veiligheid neemt toe en er ontstaan initiatieven waarbij bewoners zelf aan de slag gaan met het vergroenen en opschonen van hun leefomgeving. Door deze successen geloven wij in het koppelen van sociale opgaves aan de aardgasvrije opgave.”

Hoe belangrijk is het om wijkbewoners mee te nemen in de warmtetransitie?

Kossen: “We moeten bewoners meekrijgen, anders wordt het een mislukking. In de wijk Zandweerd is de nieuwbouw aardgasvrij, bijvoorbeeld door de aansluiting op het slimme warmtenet, maar huidige particuliere woningbezitters moeten we straks nog verleiden om zich aan te sluiten. Dit lukt alleen als je verbinding weet te maken met je bewoners. De sociale kant van de warmtetransitie is enorm belangrijk, zonder dat gaat het niet lukken.”

Hamaker: “Wij gaan daarom actief de buurten in met energiecoaches om mensen bewust te maken van de verduurzamingsmogelijkheden van hun woning en tuin. We doen dit op laagdrempelige wijze met een kop koffie, we zorgen dat buurtbewoners ons en elkaar weten te vinden en stimuleren verduurzaming op straatniveau. De bewonerswensen die daarbij naar boven komen, proberen we zoveel mogelijk in onze programmeringen op te nemen. We moeten het samen doen.”

Het is belangrijk om een vrij budget te hebben in de begroting om op koppelkansen te kunnen inspelen.

Welke signalen wil je vanuit je rol als gemeentesecretaris meegeven aan betrokkenen in de warmtetransitie?

Kossen: “Het is belangrijk om een vrij budget te hebben in de begroting om op koppelkansen te kunnen inspelen. Begrotingen zijn vaak helemaal dichtgeregeld, maar er is programma-overstijgend geld nodig om koppelkansen aan te grijpen. Wij hebben een voorstel hiervoor door het college gekregen en we hopen dat de raad het ook omarmt. Ik vind overigens dat er over het algemeen te weinig geld zit in de gehele energietransitie. Op dat gebied moeten er nog wat ogen geopend worden.”

Heb je nog tips aan andere gemeentesecretarissen?

Kossen: “Stel integraal werken als eis. Stimuleer medewerkers, help ze waar nodig en betrek HR daar ook bij. Zo kan je bijsturen of ingrijpen als dit nodig is. Maar mijn ervaring is dat ingrijpen in de praktijk niet nodig is. Het overgrote deel van je medewerkers gaat mee als je ze overtuigt van het overkoepelende belang, als je ze onderdeel laat uitmaken van het proces en je goed luistert naar wat zij inbrengen. Blijf focussen op het grote geheel, de energietransitie verdient onze gezamenlijke prioriteit.”

Meer weten?

Wil je meer weten over (ervaringen met) het verbinden van opgaven? Kom dan naar de bijeenkomst ‘Verbinden van opgaven: waarom, hoe en wat’ op 14 december!

Meer informatie en aanmelden