Juridisch expert

Om de regierol bij de warmtetransitie goed te kunnen invullen, moeten gemeenten kunnen inspelen op bestaande en toekomstige wet- en regelgeving. Anders gezegd: door hun kennis hierover te vergroten kunnen ambtenaren de wet- en regelgeving goed en effectief toepassen bij de transitie naar aardgasvrij. "Of zorgen dat die hen in elk geval niet belemmert," constateert Regina Koning. Koning is juridisch expert en projectleider op dit thema binnen het Kennis- en leerprogramma van het Programma Aardgasvrije Wijken. In die rol brengt zij gemeenten bijeen om onderling kennis en ervaring uit te wisselen, en helpt zij hen de weg te zoeken in de bestaande wet- en regelgeving.

Flinke portie

En daar maken veel gemeenten gebruik van. Veel gemeenteambtenaren die bezig zijn met de warmtetransitie zijn namelijk geen juristen. Koning: "Maar bij het aardgasvrij maken van wijken krijgen ze wel te maken met een flinke portie complexe wetgeving, zoals de Omgevingswet, de AVG en de Warmtewet [straks de Wet collectieve warmtevoorziening, red.]'. Wij zijn er om hen te helpen."

De weg wijzen

Soms is de weg wijzen binnen de gemeente voldoende, merkt Koning. "Laatst belde een gemeenteambtenaar. Zijn vraag bleek niet zo zeer juridisch inhoudelijk; hij wist niet goed waar te beginnen. Ik heb hem geadviseerd eens koffie te drinken met de collega die de Omgevingswet implementeert. De volgende dag stuurde hij me een berichtje: 'Ik kan verder!'. We reiken gemeenten juridische inzichten aan, waarmee ze zelf vooruit kunnen. Dat werkt. En daar word ik blij van."

Juridische Open Tafel

Gemeenten gereedschap geven is ook het doel van een serie online bijeenkomsten die Koning organiseert: de Juridische Open Tafel Sessies (JOTS). Dit doet ze samen met juridisch specialist  Jacco Karens (onderzoeksmedewerker bij het Instituut voor Bouwrecht). Elke sessie start met een presentatie over wet- en regelgeving rond een bepaald thema, waarna gemeenten ruim de gelegenheid krijgen tot het stellen van vragen en delen van kennis. Koning: "Soms presenteert een gemeente vervolgens een juridische casus: wat was de kwestie en hoe is die opgelost? Bijvoorbeeld hoe een gemeente aan de slag gaat met het bestemmingsplan (straks omgevingsplan) en de aardgasvrij-opgave, of hoe er met de privacyregels - de AVG - wordt omgegaan." Door de JOTS en contacten met gemeenten merkt Koning wat er speelt. Daaruit, en uit de vragen die gemeenten stellen, formuleert zij weer de thema's voor volgende JOTS.

Kennisniveau toegenomen

Koning startte met de JOTS in 2019. Nu, na 22 bijeenkomsten, merkt ze dat de JOTS werken. "In het begin was het zoeken. Wij haken in op de behoefte van gemeenten, maar het bleek lastig voor gemeenten om hun juridische vraagstukken helder te krijgen; daar heb je ook kennis voor nodig. Daarom namen wij het voortouw." Inmiddels is het kennisniveau toegenomen; juridische kwesties kristalliseren daardoor sneller uit. Koning nodigt nu steeds vaker JOTS-deelnemers van het eerste uur opnieuw uit, maar dan als spreker. "Om hun ervaring in te brengen als casus. Gemeenten wisselen meer en meer zelf kennis uit, en wij faciliteren dat."

Open en veilig

Alle opgedane kennis uit de JOTS blijft beschikbaar. Koning deelt die via de online community (bereikbaar na aanmelding). Verslagen zijn wel geanonimiseerd, zodat deelnemers open kunnen vertellen over de kwesties waarmee ze worstelen. Koning: "Vaak zijn de juridisch complexe zaken ook de meer gevoelige. Deelnemers moeten zich veilig voelen om die te tafelen. Mede daarom zijn alleen gemeenten welkom, en geen adviesbureaus. En wordt het verslag geanonimiseerd. Juridische cases en kennis blijven overeind, maar er valt niet te herleiden om welke ambtenaar of gemeente het precies gaat."

De informatie en vragen die uit de JOTS voortkomen kunnen ook leiden tot beleidssignalen over knellende wet- of regelgeving. Koning benadrukt dat de inbreng van gemeenten dus ook belangrijk is als input voor beleid op rijksniveau. "Tijdens de JOTS signaleren we regelmatig mogelijke knelpunten in wet- en regelgeving. Het delen en verder brengen hiervan hebben we met elkaar geborgd."

VvE: Do's en don'ts

Recent vond een JOTS plaats met als thema Verenigingen van Eigenaren. Koning: "We bespraken de juridische haken en ogen die je tegenkomt als je samen met VvE's woningen aardgasvrij wilt maken." De spreker die de inleiding verzorgde, Inge van Beek van de gemeente Tilburg, vertelde hoe de gemeente Tilburg kwam tot een succesvolle aanpak met een VvE van een woongebouw met 256 woningen. Aan bod kwam ook de intensieve samenwerking met woningbouwcorporaties daarbij. En hoe juridische kwesties rond de betaalbaarheid, technische problemen en de communicatie met bewoners zijn aangepakt. Veel van deze kwesties bevatten namelijk een juridisch component in de wet- en regelgeving. Denk aan communicatie en de regelgeving over participatie, en aan de betaalbaarheid en het komen tot gemeentelijk beleid en plannen. Het verslag van deze bijeenkomst is gedeeld via de eerder genoemde online community.

Ondergronds bouwen

De laatste JOTS van 2021, op 7 december, zal gaan over juridische aspecten van de ondergrond - in het bijzonder de ruimtelijke ordening daarvan. Gemeenten stellen doorgaans een verordening Kabels en leidingen op, en de vraag is dan: hoe vul je deze verordening slim in, met oog op de energietransitie en het daarbij behorende ondergrondse netwerk aan kabels en leidingen in wijken? Koning: "Wat zijn de ervaringen van gemeenten met het opstellen van juridische bindende regels en randvoorwaarden? En zijn er privaatrechtelijke issues waar gemeenten rekening mee moeten houden? Daar gaan we met elkaar induiken op 7 december."

Juridisch vraagstuk delen? Doen!

Heb je een juridische vraag rond aardgasvrije wijken die je wilt delen met andere gemeenten? Of een juridisch vraagstuk succesvol aangepakt dat je wilt delen met andere gemeenten? Laat het weten aan Regina Koning, via regina.koning@vng.nl.