Hoe staat Alphen aan den Rijn ervoor op het gebied van de warmtetransitie?
We hebben de transitievisie warmte in concept voor de zomer gereed en na het verwerken van de input uit het participatietraject wordt deze begin volgend jaar bestuurlijk vastgesteld. Concrete plannen voor uitvoering zijn er nog niet. We hebben de afgelopen maanden een selectie gemaakt van de gebieden die we als eerste aardgasvrij gaan maken. Bij één wijk zijn we al een stapje verder omdat we daar een hoop gemeentelijk vastgoed hebben, onder meer twee scholen en een ziekenhuis.
Dit zijn grote warmtevragers die een aanjaagfunctie kunnen hebben voor de rest van de buurt. Op deze plekken zijn we begonnen met het verkennen van verschillende technieken, waaronder aquathermie met water uit de Rijn. We onderzoeken daarnaast hoe we tot een organisatie kunnen komen die dat wil gaan draaien. We staan dus echt nog aan het begin.
Welke koppelkansen zijn er in Alphen aan den Rijn bij de opgave voor aardgasvrije wijken?
Samen met onze gebiedsteams zijn we aan het inventariseren wat er per wijk nodig is en hoe we dat kunnen koppelen aan aardgasvrij. De meest logische koppeling zien we in de fysieke leefomgeving. De warmtetransitie heeft natuurlijk grote impact op de openbare ruimte. Het ligt voor de hand de plannen voor het aardgasvrij maken van een wijk naast eventuele andere plannen voor de openbare ruimte in die wijk te leggen. Zo kunnen we werkzaamheden naar voren halen of juist uitstellen zodat een straat maar één keer open hoeft in plaats van meerdere keren in een korte periode. Ook kijken we bij nieuwbouwplannen bijvoorbeeld of het mogelijk is omliggende bestaande woningen mee te nemen in het warmtesysteem dat nieuw wordt aangelegd. We willen ook kijken naar koppelkansen tussen de warmtetransitie en sociale vraagstukken, zoals vergrijzing of sociale veiligheid, maar op die gebieden zitten we echt nog in de beginfase. We hebben nu hoogstens vastgesteld dat bij de keuze voor de gebieden in de transitievisie warmte, sociaal zwakkere wijken specifieke aandacht nodig hebben. Bijvoorbeeld op het gebied van sociale cohesie of betaalbaarheid.
Denk je dat het koppelen van opgaven meerwaarde kan hebben in de warmtetransitie?
Zeker. Op gemeentelijk schaalniveau ontkom je niet aan het koppelen van opgaven. Als je aan de slag gaat met het aardgasvrij maken van wijken, loop je onherroepelijk tegen andere opgaven aan. Net als bij andere opgaven, is het voor mij dan ook niet meer dan logisch dat je aan de voorkant bedenkt hoe je met de verschillende opgaven, die raakvlakken met elkaar hebben, omgaat. Ik heb daarom een team van opgavemanagers die dwars door de gemeentelijke organisatie de grote vraagstukken proberen te organiseren en die zorgen dat de ene opgave logisch aansluit op de ander. We gaan altijd voor een integrale aanpak met het idee: hoe meer we koppelen, hoe groter de meerwaarde uiteindelijk is op alle fronten. Op die manier hebben we ook samen over de transitievisie warmte gesproken. Ik vind het wel moeilijk om op het gebied van de warmtetransitie concreet iets te zeggen over de meerwaarde, omdat we het nog moeten waarmaken. Maar ik geloof er heilig in en we zijn én blijven hier heel bewust mee bezig.
Op gemeentelijk schaalniveau ontkom je niet aan het koppelen van opgaven
Wat zijn de uitdagingen in het koppelen van opgaven?
De transitievisie warmte vraagt om specifieke kennis en is best ingewikkeld op technisch vlak. We zitten dus zowel met techneuten aan tafel als met mensen van bijvoorbeeld maatschappelijke ontwikkeling. En dat is echt een ander slag mens. Beheerders van de openbare ruimte kunnen wel levelen met de technische logica in prioritering van wijken en planningen, maar het leggen van een koppeling tussen de warmtetransitie en bijvoorbeeld sociale veiligheid is echt ingewikkeld. We lopen niet alleen tegen een kenniskloof aan, maar ook tegen een belevingskloof. Over één van de wijken werd bijvoorbeeld aangekaart dat we écht met bewoners in gesprek moesten over wat de transitie zou betekenen voor hun kookgewoonten, anders zou de hele transitie hier mogelijk niet doorgaan. Zo basaal kan het zijn. Als we puur aan techniek en methodes denken, zien we dit soort zaken over het hoofd.
Hoe overbruggen jullie die interne belevingskloof binnen de gemeente?
Door alle betrokkenen aan tafel te krijgen zodat we samen kunnen uitzoeken wat de beste aanpak is. Dat is vervolgens hetgeen wat in de transitievisie warmte terechtkomt. Alle keuzes zijn integraal gemaakt waardoor datgene dat sectoraler in de transitievisie warmte staat, congruent is met wat we er verder in willen.
Welke rol zie je voor een gemeentesecretaris bij het leggen van verbindingen?
Kort gezegd: zorgen dat de hele ambtelijke organisatie weet waar ze aan werken. Hierdoor wordt het duidelijk waarom de ene opgave soms voorrang krijgt en hoe alles met elkaar samenhangt. Een gemeente is een veelkoppig monster dat aan veel verschillende dingen tegelijkertijd werkt waarbij niet alle neuzen automatisch dezelfde kant op staan. Het is dus belangrijk voor collega’s om te begrijpen hoe hun kerntaak of het doel voor hun team zich verhoudt tot een hoger doel. En dat het voor dat hogere doel soms noodzakelijk is om een pas op de plaats te maken. In mijn wekelijkse overleg met de opgavemanagers bespreken we of de verschillende opgaven nog met elkaar in de pas lopen of dat er tegengestelde belangen ontstaan. In het laatste geval zorgen we dat we de juiste mensen aan tafel krijgen zodat we dit samen kunnen oplossen. Kortom, als gemeentesecretaris is het vooral een kwestie van goed organiseren, duidelijk aangeven wat het hoger gelegen belang is, opgavemanagers hebben en zorgen dat je structureel met elkaar in gesprek bent.
Je laat het heel simpel klinken.
Dat is het eigenlijk ook. Het is voor de organisatie van belang dat je als gemeentesecretaris je stempel op de warmtetransitie zet, want dan is het dus belangrijk. Zo simpel is het. Ik focus vanuit mijn rol op het overkoepelende belang. Ik snap dat opgavemanagers staan voor hun kerntaak, maar de gemeente staat voor meer en ik verlang dat collega’s dit in gedachten houden.
Het is voor de organisatie van belang dat je als gemeentesecretaris je stempel op de warmtetransitie zet, want dan is het belangrijk.
Wat zijn persoonlijke succesfactoren vanuit jouw rol als gemeentesecretaris?
Het duiden van het belang van de klimaatagenda en het benadrukken wat onze rol als gemeente daarin is. Ons gezamenlijke doel is het hebben van gelukkige inwoners, daar zijn we het allemaal over eens. En in dit geval draait het vooral om toekomstige gelukkige inwoners. Het is aan ons als gemeente dat lokaal zo goed mogelijk te regelen. Als er tegengestelde belangen zijn, neem ik dus vaak een paar stappen terug en stel ik de vraag: waar doen we het ook alweer voor? En dan vertrekken we vanuit dat gezamenlijke doel, dat we dan weer helder voor ogen hebben, richting een methode om dit te realiseren. Daarnaast probeer ik vanuit mijn rol als gemeentesecretaris ervoor te zorgen dat iedereen zich welkom voelt aan tafel, dat iedereen zijn zegje mag doen, zich gehoord voelt en dat er niet op voorhand al wordt gezegd dat de ene opgave belangrijker is dan de ander. Het is soms best lastig voor collega’s om voorrang te geven aan de warmtetransitie, maar ik benadruk dan dat juist doordat zij dit doen, ze bijdragen aan het grotere belang. Het blijven duiden van ‘het waarom’ helpt vaak het gevoel van gepasseerd te worden een stukje weg te nemen. En natuurlijk ontstaat er wel eens frictie en hebben we verhitte discussies. Het zijn sterk inhoudelijk gedreven collega’s die hun domein het belangrijkst vinden, maar we kunnen niet anders dan hier samen voor gaan.
Ik proef ook passie, ben je intrinsiek gemotiveerd als het gaat over de warmtetransitie?
Zeker. Ik heb ooit milieukunde gestudeerd vanuit het idee om bij te dragen aan het redden van de wereld. Het is ook de reden dat ik voor de overheid ben gaan werken. Ik vind de warmtetransitie heel mooi omdat het gaat over toekomstperspectief, maar tegelijkertijd heel hands-on is en draait om actie in het nu. Voor mij zit de intrinsieke motivatie in: hoe zorgen we dat toekomstige generaties net zoveel kansen hebben als wij en hoe kunnen we daar nu handen en voeten aan geven.
Als er tegengestelde belangen zijn, neem ik vaak een paar stappen terug en stel ik de vraag: waar doen we het ook alweer voor?
Waar loop je tegenaan bij het leggen van de verbindingen tussen afdelingen en opgaven?
Dat het heel snel, heel technisch wordt. Dat geldt niet alleen voor de transitievisie warmte maar ook voor de Regionale Energie Strategie (RES). De vertaling van het doel is misschien technisch, maar we doen het uiteindelijk voor mensen. Dat kan nog wel eens uit het oog worden verloren. Je kan makkelijk hopeloos verzanden in procedures, technieken en methodes. De hele energietransitie is een enorme puzzel voor ons als gemeentelijke organisatie. Het is complex en veel. Zelfs ik word, ondanks dat ik in de VNG commissie over het Klimaatakkoord zit, nog regelmatig verrast door deelafspraken. Ik denk in alle eerlijkheid dat gemeenten nog maar voor de helft beseffen wat ons te wachten staat. We zitten nu in Alphen aan den Rijn middenin de discussie over de RES. Voor het eerst worden de afspraken uit het Klimaatakkoord concreet met zoekgebieden voor windturbines en zonneweides. Ik denk dat het voor veel mensen het eerste besef is dat het Klimaatakkoord en de bijbehorende transitie impact op ze gaat hebben. Warmte moet daar voor een groot gedeelte nog op volgen. Ik vermoed dat dit bij de gemiddelde inwoner, maar ook de gemiddelde medewerker nog niet hoog op de agenda staat. Kortom er is nog een hoop te doen. Mijn tip aan gemeentesecretarissen is: houd het doel helder voor ogen en verzand niet in de techniek. Blijf actief de koppeling maken naar de toekomstige generaties, de reden waarom we dit alles doen.
Peter Derk Wekx is gemeentesecretaris van Alpen aan den Rijn. Hij is namens de Vereniging van Gemeentesecretarissen (VGS) lid van de VNG commissie Economie, Klimaat, Energie & Milieu. Hij studeerde milieukunde, filosofie en bedrijfskunde.
Meer informatie
Op de themapagina over het verbinden van opgaven in de wijk vind je meer informatie over dit onderwerp. Luister bijvoorbeeld naar de nieuwe podcasts over klimaatadaptatie & sociale cohesie.